28 maart 2022
Van activisme tot cancelcultuur en (zelf)censuur. Vormt woke een bedreiging voor de vrijheid van denken? 19 maart 2022
Op zaterdag 19 maart vond in aula C.003 van de Stadscampus van de Universiteit Antwerpen 'Van activisme tot cancelcultuur en (zelf)censuur' plaats, een meerstemming symposium met afsluitend rectorendebat met als hamvraag 'Vormt woke een bedreiging voor de vrijheid van denken?', georganiseerd door het Humanistisch Verbond en de Vrijzinnige Dienst van de Universiteit Antwerpen. Hieronder vindt u het welkomstwoord door Gert De Nutte, algemeen coördinator van het Humanistisch Verbond, kritiek van schrijver en columnist Mohamed Ouaamari en een reactie daarop van medeorganisator Jurgen Slembrouck van de Vrijzinnige Dienst van de Universiteit Antwerpen.
Dames en heren, ik moet u niet verhelen dat we hier vandaag een gevoelige, om niet te zeggen controversiële thematiek aansnijden die vooral in recente tijden al voor heel wat discussie en zelfs polarisatie heeft gezorgd. Sla er alleen al de publieke Nederlandstalige (kwaliteits)media van bijvoorbeeld het voorbije jaar op na, en u vindt zonder moeite tientallen, zelfs honderden artikels en verwijzingen naar het begrip woke, en u zult bovendien zelden een tekst vinden die vrij is van emotie, sterke opiniëring of ideologisch geïnspireerde bias. Gooi het begrip in een gesprek en u heeft het instant effect van een molotovcocktail.
De redenen daarvoor zijn enigszins begrijpelijk: het zgn. woke-activisme heeft zijn voedingsbodem in de problematieken van sociale ongelijkheid en onrechtvaardigheid, discriminatie en onderdrukking van minderheden, nu en in het verleden, racisme, kolonisatie en dies meer – zonder uitzondering praktijken die indruisen tegen democratische en humanistische waarden en tegen mensenrechten en die bijgevolg en terecht sterke emoties veroorzaken bij de groepen of individuen die zich erdoor aangesproken voelen. Alleen, er is blijkbaar meer aan de hand, om niet te zeggen dat een en ander op relatief korte termijn blijkbaar stevig uit de hand is gelopen. Die heel specifieke invulling van 'social justice' heeft een expliciet maar vooral ook impliciet waardekader gecreëerd waarmee zowat alles in de samenleving wordt gescand, gewogen, gescreend, gemeten, ge-X-rayed, met de door de betrokken groepen zelfontwikkelde morele en ideologische normen, en met als resultaat de keizerlijke of in dit geval onderhondse duim omhoog of omlaag. En omlaag betekent, met het radicalisme inherent aan ideologisch fanatisme: cancelen, afschaffen, verbieden, het zwijgen opleggen, censureren, verketteren, ontslaan, vernietigen.
Dat is, dames en heren, wat al gedurende vele jaren, decennia zelfs, gebeurt in met name de Angelsaksische academische wereld maar ook daarbuiten, in de media, in 'publishing' (denk aan de zgn. 'sensitivity readers'), in alle geledingen van het sociale gebeuren. In het zopas verschenen boek van de Nederlandse historicus Martin Harlaar, Ben ik wel woke genoeg? Een ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors, een boek dat u hier straks kunt inkijken en uiteraard ook kunt kopen, vindt u op weliswaar satirische wijze beschreven, sprekende, soms schokkende of zelfs totaal absurde maar ook wel schrijnende voorbeelden van zulke praktijken, samen met vaak confronterende getuigenissen van academici. De lectuur zou je hilarisch kunnen noemen, als het ook niet om een trieste en meestal pijnlijke realiteit zou gaan. Ik nodig u trouwens uit om de filmpjes waarin een aantal van deze mensen hun getuigenis presenteren, te bekijken op het YouTube-kanaal van het Humanistisch Verbond, ze zijn bijzonder instructief. Het onderzoek van Martin Harlaar, hier vandaag ook aanwezig, heeft ons, de organisatoren, getriggerd om hierover het gesprek aan te gaan met experten, zowel academici als opiniemakers, die onderzoek hebben verricht en publicaties hebben gerealiseerd over deze moeilijke, delicate én zoals we ook weten vanuit bepaalde conservatieve hoeken tevens gretig 'geframede' problematiek. Sta me aansluitend hierbij toch toe één eenvoudige zin te citeren uit het magnifieke standaardwerk The Western Canon van de eminente literatuurkenner en Professor of Humanities Harold Bloom, een van de laatste erudiete 'reuzen' van een inmiddels verdwenen generatie, citaat uit 1994 (!): 'We are destroying all intellectual and aesthetic standards in the humanities and social sciences, in the name of social justice'. Bijna dertig jaar geleden, en vanwege een academicus pur sang zonder ideologische interesse of vooringenomenheid …
Terug naar ons symposium. Het was, dames en heren, voor alle duidelijkheid niet onze bedoeling om een sloganesk en polariserend zwart-wit pro-contra woke-debat aan te gaan, integendeel. We wilden vooral op een serene en genuanceerde manier proberen te peilen of en in hoeverre die Angelsaksische onderhuidse ideologische grondstroom ook het denken, onderzoeken en onderwijzen in onze contreien heeft bereikt en wat dat dan in de praktijk betekent, of met andere woorden woke als ideologie en praktijk ook hier een aantoonbare invloed heeft op de academische vrijheid, op de vrijheid van denken, op de vrije meningsuiting en dus of woke het voor ernstige wetenschapsbeoefening essentiële principe van vrij onderzoek aantast. Daarom vonden we het ook een grote of zelfs essentiële meerwaarde om de rectoren van de Vlaamse universiteiten uit te nodigen, precies om de nuance te garanderen en omdat zij tenslotte het best geplaatst zijn om op een correcte en onderbouwde wijze de eventuele impact van de woke-ideologie te evalueren.
Onze rol hierin, als vrijzinnig-humanistische organisatoren, is niet sturend of vooringenomen, niet 'framend' of 'biased', in tegenstelling tot wat sommigen denken of beweren. Wij hebben weinig wat we als 'heilig' zouden benoemen, maar de principes van vrij onderzoek, kritisch denken, vrij denken en vrij spreken behoren daar wel toe en het is vanuit de oprechte bekommernis voor het vrijwaren van die principes dat we dit symposium hebben georganiseerd, in de volle verwachting of zelfs wetenschap dat we ons zouden blootstellen aan kritiek.
En nu we het daar toch over hebben, nog een woord ter verduidelijking over de panels van vandaag. Zoals te voorzien en te verwachten was, hebben we natuurlijk de nodige commentaren gekregen op de samenstelling van de panels (buiten de rectoren natuurlijk, die zijn wie ze zijn, witte blanke mannen uit de middenklasse van een zekere leeftijd, op één uitzondering na, maar soit). Die panels zouden namelijk te eenzijdig samengesteld zijn (dezelfde foute categorieën) en zouden bovendien denken en spreken vanuit de foute bias. Om te beginnen zijn we ervan overtuigd dat de sprekers van vandaag vaak uiteenlopende visies hebben op de zaak. Bovendien getuigt het van weinig respect om ernstige en gereputeerde academici en opiniemakers van vormen van vooringenomenheid te beschuldigen. En last but not least hebben wij als organisatoren, en collega Jurgen in de eerste plaats, ons uiterste best gedaan om ook sprekers met een divers en/of uitgesproken 'activistisch' profiel uit te nodigen (ik noem geen namen maar we spreken over publiek gekende personen), maar die hebben zonder uitzondering ofwel niet ofwel afwijzend gereageerd. Dat is jammer en ik laat het giswerk naar de redenen graag aan u over, maar aan ons zal het niet gelegen hebben.
Kritiek kregen we ook op het tongue-in-cheek beeld van de flyer, maar ook dat was in hoge mate voorspelbaar: ironie ligt niet in de bovenste lade van het woke-nachtkastje (ik beveel hier graag het inpirerende essay Ondraaglijke lichtheid van Ilja Leonard Pfeijffer aan, met de veelzeggende ondertitel 'Over het nut en nadeel van de ironie voor het leven'), het beeld is ook louter symbolisch en vraagstellend én bovendien (voor wie het dan toch letterlijk wil nemen) breng ik u graag de verbranding van 5000 foute boeken en strips in Canada in 2019 in herinnering, dus helaas en ondanks de knipoog is het beeld allesbehalve van de pot gerukt.
En ten slotte vermeld ik nog dat te elfder ure rector Bernard Vanheusden van de Universiteit Hasselt zijn deelname aan het afsluitende gesprek heeft gecanceld, omdat hij bij nader inzien en na consult met collega's toch een spoor van framing ontwaarde die een sereen en genuanceerd debat zou bemoeilijken en omdat hij toch ook wel twijfels had bij de samenstelling van de panels (die voor alle duidelijkheid niet gewijzigd waren sedert zijn oorspronkelijke toezegging, idem voor de als u het mij vraagt best wel genuanceerde teksten in de aankondiging). Dat die plotse afwijzing van de panels meteen ook een weinig respectvolle desavouering van een rist collegae-academici impliceert, die dus overduidelijk geen talent hebben voor sereniteit of nuance, neemt de rector er blijkbaar graag als collateral damage bij. Voortschrijdend inzicht is een mooi principe en verder heb ik hier en tot het tegendeel werd aangetoond eigenlijk maar één begrip voor: quod erat demonstrandum. Helaas.
Dames en heren, ik hoop oprecht en ik ben er ook van overtuigd dat u aan het einde van de dag over meer informatie beschikt en een bredere en genuanceerde kijk hebt gekregen op dit moeilijke thema dat zonder enige twijfel nog lang actueel zal blijven en aan maatschappelijk belang zal winnen. Dat is onze ambitie, in het belang van het vrij onderzoek en van een vrije en rechtvaardige samenleving.
Met mijn excuses voor dit wat uitgesponnen welkom, maar ik vond het belangrijk om een en ander te duiden en te contextualiseren.
Lees hier 'Naar dit wokedebat wil ik zelfs mijn kat niet sturen', de column van Mohamed Ouaamari. Hier leest u 'Woke is wél problematisch voor de vrijheid van denken', de reactie daarop van medeorganisator Jurgen Slembrouck.
Meer van Gert De Nutte