Maar moet ik die visies klakkeloos aanvaarden? Of mag ik daar als blanke man vraagtekens bij plaatsen? Veel van dat activistische discours wordt gekenmerkt door veralgemeningen en een simplistische, ongenuanceerde en eenzijdige kijk op mensen, op de samenleving en op de geschiedenis. Niet ideeën en een strijd van ideeën kenmerkt onze tijd, maar een identiteitspolitiek van groepen die tegen elkaar worden opgezet. Identiteitspolitiek heeft naast een rechtse strekking (die algemeen bekend is) nu ook een linkse pendant. Dat betekent bijvoorbeeld dat men niet reageert op de inhoud van wat iemand zegt, maar dat men kijkt naar de identiteit van die persoon en zijn of haar (vermeende) plaats in de machtsstructuren (zoals de activisten die percipiëren). Een rationeel debat van woord en wederwoord wordt zo bemoeilijkt. De linkse identiteitspolitiek kijkt vooral naar gender en huidskleur of vermeend ras. Hun denken wordt gekenmerkt door een identitair hokjesdenken. Meer en meer kan je vaststellen dat deze denkwijze mensen tegen elkaar opzet en een ware oplossing van sociale problemen in de weg staat. Activisten hebben sowieso al een zekere tunnelvisie, dat wil zeggen dat ze zich focussen op één of een paar zaken die belangrijk zijn in hun militante houding. De identiteitspolitieke opstelling versterkt die tunnelvisie en maakt een ware dialoog met andere groepen in de samenleving moeilijker. De dialoog tussen mensen uit verschillende gemeenschappen is echter van groot belang wil je maatschappelijke problemen oplossen. Door hun radicale opstelling ('alle witte mensen zijn racistisch') verliezen ze ook kansen op bondgenootschappen met mensen uit andere gemeenschappen. Zulke bondgenoten zijn nochtans heel nuttig.

Het concept racisme wordt op kunstmatige wijze uitgebreid, enerzijds door nadruk te leggen op een hoogst subjectieve notie als microagressies en anderzijds op de uitbreiding via het concept cultureel racisme. Het concept microagressie gaat hand in hand met een slachtoffercultuur. Ben je een slachtoffer, dan heb je het morele gelijk aan je kant. In het zogenaamde intersectioneel denken is bijvoorbeeld een zwarte vrouw een dubbel slachtoffer: enerzijds omdat ze vrouw is, anderzijds omdat ze niet-wit is. Deelnemen aan het sociale verkeer of het maatschappelijke debat wordt meer en meer op eieren lopen.

Grenzen tussen academische studies en activisme worden dunner. Zeker de academische kant van deze denkwijze is diep geworteld in het postmodernisme en in de denkwijzen die daaruit in latere jaren voortkwamen. Deze postmoderne denkwijze legt steeds meer de nadruk op subjectiviteit en 'narratieven' en stelt de objectieve, betrouwbare kennis steeds meer in vraag. Bovendien bekijkt de postmoderne denkwijze maatschappelijke kwesties vanuit een simplistische onderdrukker-onderdrukte-theorie. Een veel gehanteerd begrip als 'wit privilege' is daar een schoolvoorbeeld van. Een complexe maatschappelijke realiteit wordt hierbij herleid tot een simpel nulsomspel: de ene wint iets, de andere verliest iets. De 'witte' man wordt sowieso geacht een geprivilegieerde positie in de maatschappij te bekleden en staat daardoor – in de ogen van woke-activisten – helemaal onderaan de identiteitsladder. Soms wordt hem zijn spreekrecht ontzegd of worden zijn standpunten alleen al daarom gewantrouwd.

Een realiteit van diverse huidskleuren en een grote diversiteit aan etnische afkomst wordt vereenvoudigd tot een binair denken in 'wit' en zwart (of niet-wit of mensen van kleur). Een diverse realiteit wordt op kunstmatige wijze in binaire hokjes gestoken (dit in duidelijke tegenstelling tot de overheersende trend in het postmoderne denken om grenzen te doen vervagen en strikte categorieën – vaak hokjes genoemd – overboord te gooien). Vanuit dit activisme groeide een 'cancelcultuur', waarbij men mensen vaak omwille van het gebruik van bepaalde termen of denkwijzen dusdanig onder druk zet dat ze een stap opzij moeten zetten, zichzelf censureren of zelfs tot ontslag worden gedwongen. Het woke-denken gaat gepaard met een vorm van politieke correctheid in het kwadraat. Het is alsof wokeness een nieuwe religie is, die – net als andere religies – mensen die niet zo orthodox zijn in de leer als ketters uitsluit. Zo is het mogelijk dat activisten zelf 'gecanceld' worden als ze afwijkende meningen of woorden gebruiken. De vraag is dan wie er meer of minder woke is. Net als bij links vroeger (wie is het meest orthodox in de leer?) kunnen mensen uitgesloten worden, of kan de beweging versplinteren. Een religie die ook eigen dogma's hanteert: witte mensen zijn per definitie racisten, witte mensen hebben een privilege (dus de witte arbeider die net ontslagen is, heeft privileges, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een gekleurde academicus aan de universiteit). Deze dogma's staan elke nuancering in de weg. De grijstinten tussen wit en zwart, tussen goed en fout zijn aan het verdwijnen.

Wat is dan een ware oplossing? Her en der wordt geopperd dat praktijktests een deel zijn van de oplossing. Maar ik denk dat men daar te veel van verwacht. Praktijktests brengen eventuele racistische discriminatie beter in beeld, maar echt iets oplossen doen ze niet. Op het vlak van de strijd tegen racisme, dat een reëel probleem is in vele samenlevingen, leert de realiteit ons dat er een evolutie aan de gang is waarbij geleidelijk aan steeds meer mensen met een migratieachtergrond of een etnische herkomst die anders is dan die van de meerderheid, aan de bak komen in toonaangevende beroepen. Hun maatschappelijke zichtbaarheid neemt toe, ook in de media. Kijk naar de huidige Belgische regering van premier Alexander De Croo: daarin zitten drie excellenties met een migratieachtergrond, namelijk Sammy Mahdi (staatssecretaris voor Asiel en Migratie, zoon van een Irakese vader en een Belgische moeder), Meryame Kitir (minister van Ontwikkelingssamenwerking en Grootstedelijk Beleid, van Marokkaanse afkomst) en Zakia Khattabi (minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal, van Marokkaanse afkomst). Enkele decennia geleden was zoiets nog ondenkbaar. Voor sommigen zal dit te traag gaan. Maar dit proces valt te vergelijken met de grotere maatschappelijke rol die vrouwen in de voorbije decennia via het feminisme opeisten en voor een groot stuk verkregen. Ook die evolutie is relatief traag gegaan: traag maar zeker. Volgens mij hebben mensen met een andere etnische afkomst positieve rolmodellen nodig. Die kunnen jonge mensen motiveren om te studeren, een (maatschappelijke) rol op te nemen, zelf de zaken in de hand te nemen en niet bij de pakken te blijven zitten. Niet iedereen met een voetbaltalent zal een Vincent Company of een Romelu Lukaku worden en niet iedereen met een politieke ambitie wordt minister, maar het is van belang dat jonge mensen eigen doelen stellen en kunnen nastreven. Er is geen gebrek aan kansen in onze samenleving, ook al zullen sommigen me erop wijzen dat er nog altijd kansarme milieus zijn en dat mensen met een andere etnische afkomst daarin sterker zijn vertegenwoordigd. Ik meen dat het een kwestie van tijd is, dat er een emancipatieproces aan de gang is dat niet gestopt kan worden.

Heb ik na 'les idées' en 'le choc' dan toch 'la lumière' bereikt? Wellicht niet, de toverformule om racisme uit de wereld te helpen bestaat helaas niet. Maar ik hoop met dit boek een eigen bijdrage geleverd te hebben aan een noodzakelijke discussie over visies op het probleem. Ik heb dit boek geschreven in de geest van het humanisme, dat wil zeggen: degelijk gedocumenteerd en op basis van ernstig onderzoek, rationeel denken en kritisch argumenteren, zonder mensen tegen elkaar op te willen zetten, met respect voor mensen en diversiteit, met een antiracistische basishouding. Ik ga daarbij conflicterende opinies niet uit de weg, maar tegelijk heb ik getracht oog voor nuances te hebben. Maar hardnekkig een visie blijven volgen die – naar mijn mening – een doodlopende straat is, is contraproductief.

Ik ben geen witte man. Over racisme en woke-activisme, ISBN 9789461172587, 188 bladzijden, € 22 (e-book: € 15), uitgeverij ASP

Het boek is ook verkrijgbaar via de webshop van het Humanistisch Verbond.

Lees hier een bespreking van het boek door Karel D'huyvetters.