Ik lees over endemisch grensoverschrijdend gedrag aan onze universiteiten. Eerst was het me niet duidelijk over welke grenzen het ging, want de pers had het over foute mails, terwijl Anya Topolski het in De Standaard (4 februari) had over 'vrouwen die zo gruwelijk gepijnigd werden dat ze verzorging nodig hebben'. Dat lijken me twee verschillende grenzen, al geef ik grif toe dat het in beide gevallen over gedrag gaat dat best gesanctioneerd wordt. Bovendien gaat het over het topje van de ijsberg. Een ijsberg is een hij. De Titanic was een she, zijwaarts gepenetreerd met catastrofale gevolgen. Terzijde: als bij elk topje van de ijsberg dat in de media boven water komt ook daadwerkelijk een ijsberg hoort, vrees ik stilaan voor de bevaarbaarheid van de oceanen, maar grijsgedraaide hyperbolen mogen geen reden zijn om weg te kijken.
Na heibel omwille van #MeToo-toestanden in een bekend Nederlands tv-programma, was ik blij te kunnen lezen dat dit soort onheil voorkomen kon worden door de cultuursector voortaan helemaal in handen te geven van vrouwen of non-binairen (sic) en voorkomen is beter dan genezen, toch? En in een kwaliteitsblad als Knack (2 februari) las ik een (tenenkrullend puberaal) stukje waarin een nieuwe columniste ontballing suggereert als medicijn tegen machogedrag. Uit hoffelijkheid verzwijg ik haar naam, maar mag ik even krabben waar het stilaan begint te jeuken?

Als ik de kranten lees, neemt het geweld tegen vrouwen toe, maar wie naar de relevante cijfers zoekt, ziet dat veeleer het tegendeel waar is, terwijl de rapportering dan weer toeneemt. Wat vernoemde Topoloski er niet van weerhoudt te beweren dat vrouwen het zwijgen wordt opgelegd, wat ze dan paradoxaal genoeg steeds luider doen. Toch neemt niets weg dat de schuldige liever vandaag dan morgen in zijn mandje wordt geblaft. Naar die schuldige is het niet ver zoeken. Dat ben ik. Toch voor een stuk, want louter door mijn bestaan houd ik systemische verdrukking en bijbehorende grensoverschrijdingen in stand. Bovendien maak ik onvermijdelijk deel uit van het duo Waldorf en Statler, mopperende witmannen met grijzend haar die geen plaats willen maken voor het jonge geweld dat de wereld gaat redden. Dat blijft – met alle bewondering voor Greta Thunberg & co – echter een ondeugdelijk argument ad hominem. Een garantie vraag ik niet, maar is er ergens een solide aanwijzing dat een vrouwelijke wereld er a priori beter zou uitzien dan wat we nu hebben? Let op dit detail: ik schrijf vrouwelijk en niet vrouwelijker, want ik ben er zelf wel degelijk van overtuigd dat meer vrouwelijke inbreng met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid heilzaam is.

Jason Hickel, de schrijver van bestseller Less is More (2020), denkt niet dat het klimaat te redden valt zonder de klassenstrijd daarbij te betrekken, maar ik las in een magazine dat ecofeminisme dat anders ziet. Ecofeminisme gaat ervan uit dat de verdrukking van de vrouw en de verneuking van het milieu hand in hand gaan en de strijd dus best geleverd kan worden door een samengaan van vrouwelijk en groen activisme. Het probleem, zeggen de ecofeministen, is niet de westerse mens of de witte man, maar het hiërarchische denken dat de man boven de vrouw stelt en de mens boven de natuur. Ik ben de ecofeministen dankbaar dat ze me niet meteen in de beklaagdenbank zetten, maar als lezer kan ik met hun premissen een klassiek syllogisme opzetten met als dwingende conclusie dat de man (m.) boven de natuur staat en dus de hoofdschuldige is voor de opwarming van de aardkloot. Om precies te zijn, moet ik daar nog aan toevoegen dat met man witte man bedoeld wordt. Nu we toch bezig zijn: slavernij, racisme, LGTBQ-fobie … De lijst misdaden van de witman is lang, maar wat ik me afvraag is waar dit klachtendiscours eigenlijk naartoe wil. En wat doet de rest van de mensheid in dit verhaal, behalve slachtoffer zijn?

Geweld tegen de medemens en dus ook tegen vrouwen is (helaas) van alle tijden. Toch is het overgrote deel van het geweld een zaak van mannen tegen mannen. Een van de hoofdredenen daarvoor is de competitie voor vrouwen en/of de bescherming van de eigen clan, vrouwen en kinderen eerst. Net zoals bij andere zoogdieren. Nu is de mens het enige dier dat aan zelfbepaling doet en steeds meer afwijkt van wat de natuur hem (M, V, X) op de mouw heeft gespeld. Onder andere daardoor neemt geweld veeleer af, terwijl vandaag de aandacht voor geweld op vrouwen sterk lijkt toe te nemen. Het is vooral de omgang met die specifieke vorm van geweld die sinds een paar duizend jaar aan het veranderen is. Daar is uiteraard niets mis mee. Integendeel. (Nagenoeg) elke vorm van geweld mag bestreden worden, maar het illustreert mogelijk ook wat anders. Misschien zijn vrouwen van Venus en mannen van Mars en is de mismatch onvermijdelijk. En als de lezer dat net als ik onzin vindt, waarom lijkt het er steeds vaker op dat we hier ongelijk hebben? Wat is er aan de hand? Groeien mannen en vrouwen uit elkaar? Is een ongedwongen omgang met elkaar nog mogelijk? Maken we de schismogenesis van twee takken binnen één species mee? Hoe kan een manicheïsme van man versus vrouw een oplossing zijn voor #MeToo?

Het overgrote deel van de geschiedenis van de mensheid – pakweg van 300 000 jaar geleden tot nu – zijn mannen en vrouwen samen geëvolueerd in wat moeilijk wat anders dat een leefbare entente geweest moet zijn. Een beetje zoals bij andere zoogdieren. Leeuwinnen hebben een zwaardere dagtaak dan hun mannetjes, maar je hoort noch de koning, noch de koningin der dieren daarover brullen of zeuren. Er zijn onder chimpansees tot nader order geen emancipatiebewegingen gesignaleerd. Archeologen vonden verschillende massagraven op verschillende continenten, maar die werden nooit met alleen maar vrouwen gevuld. Soms wel met alleen maar mannen, maar de verhouding tussen speerpunten en kapot vaatwerk suggereert dat het dan veeleer over stammenoorlogen dan over la guerre des sexes ging. Naar ik lees, ligt de oorsprong van het hiërarchische denken en de verdrukking van de vrouw in de agrarische revolutie, zo'n 12 000 jaar geleden. In The Dawn of Everything (2021) ploegen David Graeber en David Wengrow die stelling helemaal om. De omschakeling van jager-verzamelaars naar landbouwers duurde twee- à drieduizend jaar, wat bezwaarlijk een revolutie mag heten. De auteurs betogen tegelijk dat zowel voor als na de agrarische evolutie veel meer met maatschappijvormen geëxperimenteerd werd dan door het gangbare narratief wordt aangenomen. Misschien, zo speculeren ze, was de vrouw het grootste deel van de tijd belangrijker dan we (M, V, X) denken. Heeft de vrouw dan meer bijgedragen aan haar eigen onderwerping, of niet? Voer voor discussie, maar mij lijkt het zonneklaar dat er altijd een vorm van arbeidsdeling geweest moet zijn. Mannen kunnen niet zogen en volwassen vrouwen waren geregeld zwanger (van X'en weet ik niets met zekerheid). En behalve in Marvel-films hebben mannen steeds minder spieren. Het zal, net zoals bij andere zoogdieren, wel vooral een mannenwereld geweest zijn, of toch iets dat we (M, V, X) in de recente geschiedenis zo zijn beginnen noemen! Daarvoor was het gewoon de wereld. Misschien was de Minoïsche beschaving een uitzondering, al vraagt men zich dan af waarom vrouwen precies daar met ontblote borsten rondliepen.

Het is duidelijk dat vrouwen nooit quantité négligeable waren (aberraties zoals in Afghanistan even terzijde gelaten). Archeologisch en etnografisch onderzoek spreekt dat tegen. Afbeeldingen van vrouwen zijn zo oud als (Adam en) Eva. Er zijn altijd godinnen geweest, zowel voor als na de eerste oogstmaand ooit. Oké, Boudicca, Cleopatra, Athena, Wu-Zetian en Nefertete waren misschien uitzonderingen, maar het punt is dat die uitzonderingen er altijd geweest lijken te zijn. Epicurus (341-270) was zeker niet de eerste die vond dat vrouwen gelijk waren aan mannen. In Lysistrata gaan mondige vrouwen in seksstaking tot de mannen stoppen met vechten tegen de Spartanen. Maar waarom is dit alleen maar een toneelstuk en dan ook nog eens een vrij alleenstaand geval dat bovendien geschreven werd door Aristophanes, een man? Mogelijk was de hiërarchische visie nooit absoluut. Misschien ging het vooral over een arbeidsdeling tot voordeel van de hele gemeenschap en kon iedereen zich daarin vinden. Tot dat niet meer zo was. Er is geen absoluut criterium om de juiste verhouding tussen man en vrouw vast te leggen. Wel is er zo'n verhouding ontstaan en werd die op een bepaald moment problematisch. Maar wanneer was dat dan? En waarom? Wie heeft het wiel van de geschiedenis in gang gezet? En hebben alle mannen geen moeders? Geen vrouwen? Geen dochters? Of maakt dat niet uit? En waarom gaat het de laatste decennia steeds harder?

(Wordt vervolgd.)