4 januari 2022
Het 280ppm KlimaatNoodplan
Een uitweg uit de klimaat-impasse
De Zweedse chemicus Svante Arrhenius ontdekte in 1896 de opwarmende invloed die CO2 als broeikasgas heeft op de atmosfeer. In 2008 waarschuwde de NASA-klimatoloog James Hansen dat 350ppm (parts per million, delen per miljoen: maat gebruikt om concentratie aan te duiden, n.v.d.r.) een niet te overschrijden grens was om chaotische ontwikkelingen te vermijden. Maar toen al was het te laat: de CO2-concentratie bedroeg al 380ppm. Anno 2021 staan we op 420ppm. De enige verklaring voor deze laksheid is dat van eind jaren zeventig in de vorige eeuw een machtige olielobby met groot succes een ontkennings- en leugencampagne had opgezet[1].
De algemeen verspreide misleiding bestaat erin om van klimaat'verandering' te spreken, te doen alsof ze onvermijdelijk is en dat de burger er zal moeten mee leren leven, omdat dit nu eenmaal de prijs is voor onze welvaart die niemand zich uiteraard wil ontzeggen. Er hoort zelfs een klimaatjargon bij: 'aanpassing', 'mildering', 'adaptatie', 'weerbaarheid', 'duurzaamheid'. Bedoeling is de ware aard van de klimaatopwarming te maskeren en de burgers gerust te stellen, zonder na te laten om alle last bij hen te leggen.
De klimaatopwarming heeft niet, zoals de Vietnamoorlog of de mei '68-beweging, geleid tot wereldwijde betogingen en opstanden, die maanden aanhielden en werden gedragen door een contesterende jongerencultuur. Hopelijk komt hierin verandering wanneer de scholierenbewegingen, in gang gezet door figuren zoals Greta Thunberg en Anuna De Wever, maar stilgevallen door de coronapandemie, de draad terug opnemen. Dat het met het klimaat verder achteruit is gegaan, is niet aan hun aandacht ontsnapt en zorgt mogelijk voor een broodnodige radicalisering. Het tegendeel zou trouwens merkwaardig zijn, want men kan niet beweren dat de klimaatopwarming humanitair minder belangrijk is dan een oorlog 'in een ver land' of een emancipatiebeweging van jongeren.
Maar, voorlopig althans, ontbreken woede en verontwaardiging. De lobbycampagnes hebben de ernst van de toestand versluierd en het internet heeft de jongeren met allerhande digitaal vertier en verlokkelijke sociale apps betoverd. Hoe dan ook, men moet vaststellen dat de overgrote meerderheid van de burgers uit de rijke landen niet maalt om de klimaat'verandering' en er verder niet over wil nadenken. Een geval van collectieve verlamming of van collectieve cognitieve dissonantie? Men kan deze toestand betreuren en er vele analyses en theorieën rond bouwen, het verandert niets aan de zaak. Deze collectieve apathie moet als een feit worden beschouwd waaraan niet te verhelpen valt, hoe erg het ook is. De burger heeft deze ronde verloren.
_De klimaatopwarming heeft niet stilgestaan
Ondertussen ging de CO2-uitstoot decennialang onverminderd verder en namen de rampen als gevolg van de klimaatopwarming met het jaar toe. De materiële schade door bosbranden, orkanen en overstromingen ging crescendo. De wereldleiders richtten zich tot de scenaristen van het IPCC. Dat leverde scenario's op die niet anders dan economische conversieplannen zijn, met als bonus een vermindering van CO2-uitstoot. In de toekomstige overschakeling naar andere dan fossiele energiebronnen zagen de capitains of industry een schumpeteriaanse hernieuwing van de productieketens[2] met veel winsten in het vooruitzicht en voor het kapitalisme de zoveelste herrijzenis.
Maar, dertig jaar onderhandelen[3], veel gepraat over energietransitie en vooral 730 Gton CO2 later, kan men niet zeggen dat er qua vermindering van CO2-uitstoot enige vooruitgang werd geboekt. Het resultaat is af te lezen op de CO2-curve van Mauna Loa[4]. Het is een heel eenvoudige curve, een parabool op zijn punt, een stijgende kromme, niet lineair, maar steiler met het jaar, richting 450ppm en veel meer. Ze vertoont niet de minste vertraging of inzinking.
(lees verder onder de afbeelding)
(lees verder onder de afbeelding)
De metingen van de CO2-concentratie in de atmosfeer, door het Mauna Loa Observatorium op Hawaï, vertonen een continu stijgend verloop.
Het is een feit dat de politiek-economische systemen, om redenen die hun eigen zijn, niet in staat zijn doortastend op te treden. Ook dit is te betreuren, maar men kan er het best rekening mee houden. Ook de leidende elites verloren hun ronde.
_De klimaatopwarming is aanbeland in de zichzelf opwarmende fase
Begin jaren negentig, toen de CO2-concentratie boven de 350ppm steeg, manifesteerde zich een nieuw verschijnsel waarvan de mensheid de maat nog niet heeft genomen, of weigert te nemen. In de Arctische gebieden waar de temperatuur meer dan dubbel zo snel stijgt dan het globale gemiddelde, bedraagt de opwarming vandaag jaarlijks 4°C (boven het normale gemiddelde). Dat heeft het smelten van het eeuwenoude zee-ijs, ijskappen en permafrost in gang gezet. Het verlies aan albedo (het effect van terugkaatsing van de warme zonnestralen op de witte ijs- en sneeuwvlaktes) versterkt de opwarming. Hetzelfde geldt voor de smeltende gletsjers. Daarnaast versterkt het uit de smeltende permafrost vrijgekomen methaan, een potent broeikasgas, de opwarming van de atmosfeer. Het totaaleffect is dat door de verhoogde atmosferische opwarming nog meer zee-ijs, ijskappen en permafrost smelten, waarmee de kringloop gesloten is. Men spreekt van versterkende positieve terugkoppelingen, leidend tot een zichzelf onderhoudende opwarmende spiraal.
Dit recente verschijnsel betekent dat de klimaatopwarming in een nieuwe fase is getreden, deze van de zichzelf versterkende opwarming. Deze fase van de klimaatopwarming is fundamenteel verschillend van de voorgaande en moet dan ook op een andere manier worden benaderd.
Wat deze fase van de klimaatopwarming zo fundamenteel anders maakt, is dat de mens er niet meer aan te pas komt. Zelfs al stopt morgen op magische wijze alle antropogene CO2-uitstoot, dan zal dit niet het minste effect hebben op het verder smelten van zee-ijs, ijskappen, gletsjers en permafrost (met het daarbijhorende vrijkomen van methaangas), om de eenvoudige reden dat de temperatuur in de Arctische gebieden nu eenmaal haar hoge waarde zal behouden, want die hoge temperatuur vindt haar oorsprong in de CO2 uitgestoten in het verleden, in de decennia die achter ons liggen.
De rol van de mens is ook nog op een andere manier veranderd. Zolang de 350ppm grens niet was bereikt, was de antropogene CO2 de drijvende kracht van de klimaatopwarming. Mocht men vóór de jaren negentig gestopt zijn met CO2-uitstoot dan had de CO2-concentratie zich kunnen stabiliseren en zou ze op termijn (weliswaar na honderd jaar of zo) opnieuw gezakt zijn. Maar boven deze grens heeft de zichzelf voedende terugkoppeling, wat een zuiver natuurlijk fenomeen is, de rol van de mens overgenomen: het natuurlijke dooi- en smeltproces is nu de eerste en drijvende oorzaak van de klimaatopwarming.
_De conventionele klimaatplannen schieten tekort
De conventionele klimaatplannen – Europese Green Deal, Amerikaanse en Chinese plannen, het Akkoord van Parijs en andere – stellen een geleidelijke afbouw van toekomstige CO2 in het vooruitzicht, maar verhelpen niets aan het huidige niveau van de CO2-concentratie. Het economische vertrekpunt van de conventionele klimaatplannen staat haaks op de natuurlijke oorzaak van de zichzelf aandrijvende opwarming. Sneden de IPCC-scenario's die aan de basis liggen van alle klimaatplannen aanvankelijk misschien wel hout, dan slaan ze in het licht van de huidige fase van de klimaatopwarming nergens op. Het centrale streefdoel van 'beperken tot 2°C, maar liefst 1,5°C' bijvoorbeeld, heeft al zijn betekenis verloren.
Er is geen ontkomen aan: indien de natuurlijke oorzaak, zijnde de veel te hoge CO2-concentratie, niet rechtstreeks wordt aangepakt, stevenen we onstuitbaar af op niet in te beelden extreme hittegolven, met alle bijbehorende catastrofes. Het klimaat zal in een chaotische toestand terechtkomen waarvan de aard en uitkomst onvoorspelbaar zijn. De gevolgen voor onze overbevolkte planeet met meer dan 7,5 miljard mensen, zijn moeilijk in te beelden. Zoals het er nu voor staat, heeft de mensheid nu echt een probleem.
_Enig alternatief: directe CO2-recuperatie uit de atmosfeer
De illusie dat we met een warmer klimaat, hoe miniem ook, zouden kunnen (leren) leven, moeten we definitief achter ons laten. Daarvoor is het te laat. Evenzeer is het (beloofde) verminderen van toekomstige CO2-uitstoot vissen achter het net. Ook daarvoor is het te laat.
Natuurkundig gezien is er slechts één manier om de helse spiraal van zichzelf opwarmende terugkoppeling te doorbreken: massaal CO2 rechtstreeks uit de atmosfeer halen en dit totdat de CO2-concentratie terug gezakt is tot 280ppm. Daarin moet het hier voorgestelde 280ppm KlimaatNoodplan voorzien.
_Het 280ppm KlimaatNoodplan: krachtlijnen
Gedurende het Holoceen schommelde de CO2-concentratie rond 280ppm. De mensheid moet deze waarde als een onaantastbaar natuurlijke waarde erkennen, die nooit door haar toedoen mag worden overschreden, want ze garandeert een van nature stabiel klimaatsysteem. Er is geen enkel argument te bedenken waarom de gemiddelde klimaattemperatuur met zelfs maar 0,5°C zou mogen toenemen. Misschien kan dit inzicht worden vastgelegd als een nieuw hoofdstuk De Aarde toe te voegen aan het Handvest van de Verenigde Naties.
De enige doelstelling van het 280ppm KlimaatNoodplan is: op de kortst mogelijke tijd massaal CO2 rechtstreeks uit de atmosfeer halen tot de CO2-concentratie 280ppm bedraagt. Op die manier wordt een algemene afkoeling geforceerd, zullen het zee-ijs en de ijskappen zich opnieuw vormen, zullen de gletsjers opnieuw aangroeien en zal de permafrost opnieuw verharden. Hierdoor zal het klimaat zich herstellen, zoals het was gedurende het Holoceen. Het klimaat herstellen is om biologische en ethische redenen een absoluut objectief waarop niet kan worden toegegeven.
Het 280ppm KlimaatNoodplan moet een topprioriteit zijn voor de wereldgemeenschap. Om met de grootste kans op succes de terugkeer naar 280ppm te realiseren, moet deze opdracht worden toevertrouwd aan een in het leven te roepen (internationaal) overheidsagentschap. Het lijkt logisch om dit onder te brengen bij de Wereld Meteorologische VN-Organisatie. De nodige financiële middelen (vanuit de rijkste landen en de internationale banken) moeten ter beschikking worden gesteld om autonoom het nodige fundamentele en toegepaste wetenschappelijk onderzoek te doen, in samenwerking met bestaande academische en particuliere onderzoeksinstellingen en om industriële contracten af te sluiten[5]. We zijn ons ervan bewust dat massale directe CO2-recuperatie een grote technologische uitdaging vormt. Maar is het een moeilijkere opdracht dan een atoombom maken, een verwoest Europa heropbouwen, een man op de maan zetten, een satelliet laten landen op een 4 km grote komeet 510 miljoen kilometer hiervandaan[6] of om DNA te manipuleren?
Het opzet is om efficiënte en krachtige installaties te ontwerpen om CO2 in massale hoeveelheden en op de kortst mogelijke tijd aan de atmosfeer te onttrekken en scheikundig te neutraliseren (wat betreft broeikaseffect) en/of ondergronds op te slaan. De totale te recupereren hoeveelheid CO2 om opnieuw naar 280ppm te zakken, is niet te voorspellen, maar zal allicht van dezelfde grootteorde zijn als wat de mens de voorbije eeuw heeft uitgestoten.
Per tijdseenheid moet de hoeveelheid gerecupereerde CO2 de netto aangroei door de versterkende terugkoppeling en de antropogene toevoeging, voldoende overtreffen om een afkoelende tendens te onderhouden. De parameter die maatgevend is voor de CO2-recuperatie, is de CO2-concentratie in ppm uitgedrukt, niet de gemiddelde temperatuur. Men mag verwachten dat het herstel van zee-ijs, ijskappen en permafrost door traagheidseffecten meer tijd zal vragen.
Streefdoel om 280ppm te bereiken: tien jaar. Dit lijkt scherp, maar het is onbekend hoe snel de aan de gang zijnde versterkende opwarming haar 'tipping level' – punt van chaotische evolutie – zal hebben bereikt. Of de mensheid de opdracht tijdig zal klaren? Het helpt misschien om te kijken naar historische precedenten: het Manhattanproject (vier jaar), het Marshallplan (vier jaar), het Apolloprogramma (acht jaar) …
Eens het 280ppm doel bereikt, zullen de gebouwde CO2-recuperatie-installaties operationeel moeten blijven om de nog steeds voortdurende antropogene CO2 te blijven recupereren. De CO2-concentratie op 280ppm houden, wordt een permanente opdracht voor het 280ppm-klimaatagentschap.
_Mislukken is geen optie
Het 280ppm KlimaatNoodplan steunt op twee unieke pijlers die zijn slaagkansen in de hand werken: dat het wordt gestuurd vanuit een (internationaal) overheidsorgaan en dat het niet afhankelijk is van het moeizame overgangsproces naar een CO2-arme economie. Voor de mensheid is het de laatste optie die overblijft. Een gigantische omvang van de installaties of een zeer hoge kostprijs mogen de uitvoering van het 280ppm-plan niet in de weg staan of voorwendsels zijn om het project op de lange baan te schuiven. We moeten hopen dat de 280ppm-doelstelling tijdig wordt gehaald, zodat de nachtmerrie van een uit de hand lopende klimaatopwarming sneller dan verwacht tot het verleden behoort, voor altijd.
(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd in de jubileumuitgave L'idée. Verbeeld de toekomst, Masereelfonds.)
_Noten
- Daan Bauwens, Lobbywerk olie-industrie gaat onverminderd door (5 april 2019) op MO*-site https://www.mo.be
- Joseph Schumpeter, Amerikaans econoom, berucht om zijn theorie van de 'creatieve destructie'
- Het eerste IPCC-rapport verscheen eind 1989.
- Observatorium op Hawaï dat sinds 1958 de atmosferische CO2-concentratie meet
- Zoals in de aanloop naar het Amerikaanse maanprogramma de NASA werd opgericht. Op het hoogtepunt bedroeg overheidssubsidie aan de NASA 4% van het federale budget, met 34 000 werknemers en 375 000 contractanten uit de academische en industriële wereld. (bron: Wikipedia, 'Budget NASA').
- Rosetta-missie (ESA), 2004-2014