16 november 2021
Over PFOS, klimaatcrisis, en aanverwante: de multi-bronnenbenadering van de maatschappelijke realiteit als duurzame wegwijzer (Deel II van een duo-artikel)
In het eerste deel van dit duo-artikel werd er, vertrekkend vanuit het denksysteem van het dubbel boekhouden, gekomen tot het voorstel om de realiteit van de bedrijfsvoering te benaderen vanuit drie grote bronnen, zijnde financieel kapitaal, mens en natuur.
In fine van het artikel werd ook de link naar eerdere geschriften van Marx gelegd (1866). Men kan hierna eigenlijk nog een stap verder gaan. De hele maatschappij is immers ook aan het evolueren naar één groot bedrijf, een bedrijf waarin enkel financiële, geldelijke winst telt. Men kan dus stellen dat de maatschappij, net zoals een bedrijf, eveneens haar bronnen dient te respecteren en beschermen; hiervoor zijn meerdere instrumenten beschikbaar die hierna kort zullen worden toegelicht. De multi-bronnenbenadering van de realiteit zou zelfs de grondslag kunnen vormen voor een duurzamere evenwichtige rechtsorde met hierin een juridisch verankerd evenwicht tussen mens, natuur en financieel kapitaal en waarmee evenwichtige oplossingen kunnen worden aangereikt voor problemen waarvoor er momenteel geen concrete oplossing voorhanden is.
_De insijpeling van grote boekhoudkundige beginselen in de maatschappelijke organisatie is al sluimerend aan de gang
Er is, sluimerend, een bijzondere maatschappelijke evolutie aan de gang, die tot nu toe nog niemand heeft opgemerkt. De maatschappij wordt één groot bedrijf, en parallel hiermee rukken er in de maatschappelijke organisatie een aantal begrippen op, die allemaal gelinkt kunnen worden aan het dubbel boekhouden, dat precies gebruikt wordt voor grote bedrijven/vennootschappen. Wij verwijzen hierbij kort naar vier grote tendensen die alle gelinkt kunnen worden aan het dubbel boekhouden. Vooreerst (1) is er de oprukkende transparantie. Dit woord wordt iedere dag vele keren gebruikt in de pers. Transparantie kan aanzien worden ais een weerspiegeling van het boekhoudkundige volledigheidsbeginsel dat stelt dat alles wat belangrijk is zeker in de boekhouding moet komen. Verder (2) is er het duurzaamheidsbeginsel dat een opmars maakt. Dit kan gelinkt worden aan het boekhoudkundige 'continuïteitsbeginsel’, dat een veronderstelling is in het dubbel boekhouden dat het bedrijf blijft verder bestaan. Voor de maatschappij is continuïteit, het verder blijven bestaan, wel geen veronderstelling maar een pure noodzaak. Ook (3) het voorzichtigheidsbeginsel rukt duidelijk op, en dit in de strijd tegen corona. Verder (4) rukt het 'true en fair’ beginsel ook op. Dit kan dan gelinkt worden aan het boekhoudkundige 'true and fair’ view beginsel van de boekhouding: de boekhouding moet kloppen, ze moet een 'ware en faire’ weergave te zijn van de realiteit. Het is belangrijk om te weten wat er in 'de’ boekhouding zit.
Dit alles lijkt m.i. een gunstige evolutie: als deze een meer concrete en tevens globale vorm kan worden gegeven onder de vorm van een juridische verankering, dan zou zij wellicht versneld kunnen worden. Dit zou de vorm van statuten kunnen aannemen (statuten zijn werkingsregels voor vennootschappen), waardoor en waarmee er een duurzaam maatschappelijk juridisch (denk)kader zou kunnen ontstaan.
_De benadering van de hele maatschappelijke realiteit van haar bronnen is een universeel inzicht en tegelijkertijd een duurzaam streefdoel
De benadering van de maatschappelijke realiteit vanuit haar bronnen (multi-bronnenbenadering) leidt tot een heel bijzonder, universeel inzicht. Er zijn namelijk voortdurend conflicten tussen en in deze bronnen van het financieel kapitaal, mens en natuur. De (boekhoudkundige) bron van het financieel kapitaal domineert mens en natuur. Verder is er de voortdurende strijd tussen de reële economie en de financiële economie; in de bron zelf van de mens is er de crisis van de democratie. De mens al of niet samen met financieel kapitaal hetzij dit financieel kapitaal alleen helpen de natuur om zeep. Het is belangrijk om een duurzaam evenwicht tussen en in deze bronnen te betrachten en duurzaam te organiseren en ontwerpen. Een soort 'scheiding der bronnen’ lijkt zich op te dringen, vergelijkbaar met de huidige scheiding der machten. Het is verder belangrijk dat de bronnen niet aangetast worden en liefst versterkt doorgegeven kunnen worden naar toekomstige generaties (intergenerationaliteit). Dit laatste sluit ook aan bij het nieuwe goederenrecht dat op 1 september 2021 in werking trad. Volgens dit nieuwe goederenrecht moeten gemeenschappelijke voorwerpen, zoals lucht, licht of grondwater, worden gebruikt in het algemeen belang, met inbegrip van het belang van toekomstige generaties (eigen cursief) (De Standaard van 30 augustus 2021: 'Modern, groen, begrijpelijk: wat verandert er aan het goederenrecht?’).
Voor de bescherming van de bronnen zouden de hiervoor aangehaalde boekhoudkundige beginselen in stelling kunnen worden gebracht, alsmede het hiernavolgende instrument van de 'Share of Society’. Maar alvorens dit laatste, bijzondere en nieuwe begrip toe te lichten, volgt eerst wat achtergrondinformatie over de rechtsfiguur van de vennootschap.
Een vennootschap ontstaat doordat meerdere mensen voor het voeren van een bedrijf hun eigen gelden en goederen en/of hun inzet samenbrengen. In ruil hiervoor krijgen zij dan een aandeel in de aldus ontstane vennootschap. Wat zij samenbrengen komt in de boekhouding onder de post 'kapitaal’ en in functie van wat men bijdraagt in dit kapitaal krijgt men dan aandelen in dit kapitaal.
Nu de hele wereld één groot bedrijf is geworden met de rechtsvorm van een vennootschap, kan men dan niet stellen dat momenteel de aandeelhouders van de bedrijven in de wereld deze aldus benaderde wereld regeren, dat zij dus ook het 'kapitaal’ van de hele wereld in handen hebben? Hebben zij niet denkbeeldig alle 'aandelen’ van de hele vennootschap van de maatschappij in handen? Een harde realiteit, maar dit is echter geen gunstige evolutie want zij hebben immers de wereld in hun macht.
Daarom wordt voorgesteld om het volgende denkbeeld eens in ogenschouw te nemen: stelt de gewone burger aan de 'vennootschap van de maatschappij’ ook niet heel veel ter beschikking? Zaken die hij van zichzelf afzondert, die hij afstaat, en op die wijze gemeenschappelijk maakt? De mens is immers bron van arbeid, kennis, welzijn, sociaal kapitaal en data, allemaal zaken die momenteel heel belangrijk zijn in een maatschappij in crisis.
Zou aldus de mens niet van rechtswege een (onvervreemdbaar) duurzaam en sociaal aandeel dienen te krijgen in de grote vennootschap van de maatschappij? Dit aandeel zou verder een unieke naam krijgen: 'Share of Society’, letterlijk aandeel van de (vennootschap van de) maatschappij en afgekort als 'SoS’. SoS kan verder tevens staan voor 'Share our Society’, of ook nog 'Save our Society’.
Er is verder een oprukkende tendens om bomen en rivieren te aanzien als titularis/houder van rechten. Men wil hen zogenaamde rechtspersoonlijkheid toekennen in juridisch vakjargon. Zie aldus het volgende artikel: 'Nieuw-Zeeland maakt van rivier rechtspersoon’, verschenen in Knack, op 7 september 2021. Of ook nog, VRTnws, 12 mei 2017: 'Advocaat: "Geef bomen rechtspersoonlijkheid"’. Met en middels de Share of Society voor bomen en rivieren zou er een universele vorm aangereikt worden. Verder sluit dit ook aan bij het reeds genoemde nieuwe goederenrecht dat op 1 september 2021 in werking trad: dieren worden ingevolge dit recht niet meer zoals andere goederen beschouwd, maar 'hebben een gevoelsvermogen en biologische noden’ (zie De Standaard, 30 augustus 2021: 'Modern, groen, begrijpelijk: wat verandert er aan het goederenrecht?’).
_De Share of Society als universeel bindmiddel tussen burgers en duurzame initiatieven
Het aandeel zou verder kunnen worden toegekend aan duurzame initiatieven, en middels dit aandeel zouden zij zich met elkaar kunnen verbinden, niet alleen intern maar ook over de landsgrenzen heen. 'SoS’ is immers een universeel gekend begrip. Op die wijze zou de maatschappij dan misschien kunnen worden omgevormd naar een duurzame coöperatieve sociale vennootschap, waarin al de houders van een SoS allemaal samen gebundeld zouden kunnen doorwegen op het beleid.
In deze geglobaliseerde wereld waarin alles met elkaar is verbonden, zou er ook kunnen gesteld worden dat eveneens vennootschappen zelf over een dergelijk aandeel, een SoS, zouden moeten beschikken. Vennootschappen krijgen trouwens niet alleen steeds meer hoedanigheden van natuurlijke personen, ze zijn anderzijds heel vaak een instrument waarmee er misbruiken kunnen gebeuren vooral dan door de bron van het financieel kapitaal.
_Vennootschappen gevestigd in belastingparadijzen en zogenaamde schermvennootschappen hebben geen recht op een duurzaam sociaal en coöperatief aandeel (SoS) en kunnen hierdoor geen deel uitmaken van de multi-bronnensamenleving
Vennootschappen zijn heel belangrijk in onze maatschappij. Een vennootschap is een rechtsfiguur, een schepping van de menselijke geest, waarmee door de oprichters/leiders van het bedrijf de persoonlijke bezittingen kunnen uitgesloten en afgeschermd worden van het risico van de bedrijfsvoering. De rechtsfiguur van vennootschap is echter in vele gevallen ook de hefboom naar anonimiteit en versluieren van economische macht; vennootschappen worden dan ook vaak aangewend om zich te kunnen onttrekken aan (vooral) belastingverplichtingen. Men kan zich als het ware 'wegsteken’ achter zijn eigen opgerichte vennootschap, die dan als een soort 'scherm’ fungeert. Als grondbeginsel bij de multi-bronnenbenadering geldt echter de transparantie. Op basis hiervan zou aldus aan deze overigens heel actuele schermvennootschappen een SoS (Share of Society) kunnen worden geweigerd. In de VS wordt trouwens tegen dergelijke vennootschappen al streng optreden. Terug een evolutie die dus al aan de gang is en die vanuit de multibronnenbenadering concreet vorm kan worden gegeven en op die wijze kan worden versneld.
Door het invoeren van de verplichting voor vennootschappen om over een duurzaam maatschappelijk aandeel te beschikken, zouden verder bijvoorbeeld vennootschappen gevestigd in belastingparadijzen geweerd kunnen worden van deelname aan de huidige rechtsorde. In welke mate dragen dergelijke vennootschappen immers bij tot een maatschappelijke duurzame sociale en coöperatieve samenleving?
Bedrijven uit wiens boekhouding (zie hiervoor, Deel I van het duo-artikel) blijkt dat zij duurzaamheid duidelijk aan hun laars lappen, zouden hun maatschappelijk aandeel al of niet tijdelijk kunnen verliezen; eventueel zou dit verlies ook kunnen doorwerken voor hun bestuurders. Ook zij zouden hun Share of Society al of niet tijdelijk kunnen verliezen, aandeel dat zij nodig hebben om bestuurder te zijn in vennootschappen. Eigenlijk is dit laatste niets anders dan het geven van een andere maar universele vorm voor een sanctie die nu ook al vaak uitgesproken wordt door rechtbanken, namelijk verbod om op te treden als bestuurder van vennootschappen.
_De immense mogelijkheden van de Share of Society
Producenten van GPS, het navigatiesysteem voor voertuigen, zouden via de SoS kunnen verplicht worden sluipwegen uit hun GPS-systeem te verwijderen, met als mogelijke sanctie intrekking van hun SoS zolang de aanpassing niet is gebeurd. Producenten van geneesmiddelen die uit pure geldhonger de prijzen voor geneesmiddelen opdrijven zouden er niet meer van af komen met een geldboete, maar zouden riskeren tijdelijk of definitief hun SoS te verliezen, met de verplichting hun knowhow over te dragen aan bona fide bedrijven geleid door bestuurders mét een SoS. Ook zou bijvoorbeeld de vraag kunnen worden gesteld in welke mate producenten van geëncrypteerde telefoons ook nog recht zouden kunnen hebben op een SoS, enz … De mogelijkheden zijn immens, omdat met de SoS-benadering aan de marktspelers maatschappelijk duurzame normen kunnen worden opgelegd, waar momenteel hoge nood aan is. De markt wordt als 'heilig’ aanzien, er wordt getalmd om in te grijpen en de burger is hiervan het slachtoffer.
In een geest van ruim begrip en omdat in de geglobaliseerde wereld alles met mekaar is verbonden kan er ook gedacht worden aan het al of niet uitreiken van een duurzaam maatschappelijk aandeel voor financieel risicovolle producten. Risicovolle financiële producten kunnen immers een heel grote maatschappelijke impact hebben; zo lagen de zogenaamde CDO’s aan de basis van de bankencrisis van 2008 (CDO is de afkorting van Collateralised Debt Obligation). Na deze crisis rukken nu de CLO’s op (wat dan de afkorting is van Collateralised Loan Obligation) waarmee er terug een zeepbel aan het ontstaan is (zie o.a. De Groene Amsterdammer, 11 december 2019: 'De schuldengletsjer die alles vermorzelt’).
Een andere mogelijkheid. Ook aan andere dan financiële producten zou een SoS toegewezen kunnen worden: deze SoS zou dan een instrument kunnen zijn om in het land waarin het betreffende SoS-product werd verkocht een minimumbelasting op dit product te kunnen heffen. De verhandeling van potentieel gevaarlijke producten, producten die op een zwarte lijst staan, zou ook op die wijze misschien beter kunnen worden gevolgd.
Het aandeel zou ook nuttig kunnen zijn om landen die momenteel toelaten dat er op hun grondgebied vennootschappen gevestigd zijn die de spil vormen in de wapenhandel of in de kaalkap van de Amazone in Brazilië aan te porren om hun handelwijze bij te sturen. Of waarom ook niet om landen die weigeren of talmen maatregelen te nemen inzake corona (bv. Brazilië) aan te porren: door hun stilzitten kunnen er immers steeds meer virusvarianten bijkomen. Verder kwam recent aan het licht dat het belastingparadijs VANUATU zogenaamde 'gouden paspoorten’ uitreikt aan malafide personen (bron: The Guardian, 15 juli 2021). Dit zou niet langer mogelijk zijn indien er een SoS voor landen zou bestaan, want enkel staten die de hiervoor vermelde duurzame statuten onderschreven hebben, zouden immers een SoS of duurzaam sociaal en coöperatief aandeel kunnen uitreiken aan burgers.
Aldus zou het aandeel eveneens zijn nut kunnen bewijzen als instrument om te verhinderen dat men zich via allerlei rechtsfiguren (vennootschappen) en instellingen (landen) zou kunnen onttrekken aan de in de rechtsstaat geldende algemeen aanvaarde verplichtingen.
_Een concrete, universele toepassing van het beginsel van de 'true and fair’ view van de boekhouding
Het aandeel zou ook in stelling kunnen worden gebracht om ernstige misbruiken van vrijheden (zoals de vrijheid van meningsuiting) in te dijken, waarbij deze misbruiken grote maatschappelijke gevolgen kunnen hebben. Iedereen weet dat Donald Trump zonder ook maar enig bewijs nepnieuws verspreidt, zoals bijvoorbeeld het 'stelen van de verkiezingen’. Hij schendt hiermee duidelijk het beginsel van de 'true and fair' view en ondermijnt hiermee op ernstige wijze de democratie. De grote sociale media hebben hem eerder reeds geblokkeerd of plaatsten een waarschuwing bij zijn uitlatingen. In de multi-bronnenbenadering zou er een verplicht plaatsen van een doorstreepte SoS bij al zijn uitlatingen kunnen gebeuren; dit zou niet anders zijn dan een universele vorm geven aan de strijd tegen nepnieuws, het verdraaien van feiten. Er wordt verder ook heel wat nepnieuws verspreid inzake corona, eveneens een groot maatschappelijk probleem.
Nog een mogelijke toepassing van de gevolgen van de macht van de bronnen. Momenteel wordt de fiscaliteit zuiver kapitalistisch benaderd. Men kan enkel kosten aftrekken van zijn inkomsten indien er met deze kosten belastbare beroepsinkomsten worden behouden of verkregen. De kosten voor bijvoorbeeld het inzaaien van bloemenweides kunnen in deze benadering enkel afgetrokken worden indien men met deze bloemenweides belastbare inkomsten zou kunnen verkrijgen of behouden (bv. verkopen van honing). In de multi-bronnenbenadering zouden de kosten van het zaad meteen fiscaal aftrekbaar kunnen worden wegens de duidelijke en dringende ondersteuning van de bron van mens en natuur.
De taak van de overheid in deze multi-bronnenbenadering is toe te zien op het evenwicht tussen de bronnen. Nu kiest de overheid vaak de zijde van 'het’ kapitaal, waarvan 'alle heil’ wordt verwacht. De overheid heeft het vandaag steeds over de burger als belangrijke 'stakeholder’ op maatschappelijk vlak. Waarom aldus niet eens nadenken over 'ondernemingsraden’ voor de verschillende overheidsdepartementen, ondernemingsraden waarin ook de burgers, de gebruikers, een concrete stem zouden hebben? Er zouden verder ook in de multi-bronnenbenadering voor de overheid een aantal concrete regels vastgelegd kunnen worden, waarbij de handelwijze van een overheid om alle democratische tegenspraak uit te schakelen onmogelijk gemaakt wordt (cf. Rusland). Een verdere versterking van de rechtsstaat in het belang van de burger dus.
_Op naar statuten voor de multi-bronnenrechtsorde
Wat hiervoor kort werd benaderd (de voormelde aangehaalde boekhoudkundige beginselen, de multi-bronnenbenadering, de 'scheiding der bronnen’, de Share of Society, de rol van de overheid bij deze benadering, aangevuld met het eveneens oprukkende redelijkheidsbeginsel en het kernwoord 'samen’) zou in nieuwe, te ontwerpen statuten voor de duurzame vennootschap van de maatschappij kunnen worden opgenomen (statuten zijn zoals gezegd werkingsregels voor vennootschappen). Middels dergelijke statuten zou de multi-bronnenbenadering hierdoor kunnen uitmonden in een nieuwe rechtsorde, waarin de bescherming van mens en natuur duurzaam juridisch verankerd zou zijn in een juridisch (denk)kader en waarin er een juridisch vastgelegd evenwicht tussen mens, natuur en financieel kapitaal wordt vooropgesteld.
De multi-bronnenbenadering van de samenleving is meer dan enkel een verhaal, men kan er ook praktisch mee aan de slag
De statuten van deze nieuwe rechtsorde zouden de huidige, vooral zuiver kapitalistische rechtsregels kunnen 'overrulen’ wat concreet zou betekenen: terzijde schuiven. Zij zouden boven de huidige rechtsorde staan dus. Een concreet voorbeeld. Momenteel wordt het insecticide DDT verboden in Europa. Maar dit verbod zou volgens de WTO-regels in strijd zijn met de 'heilige’ vrije marktregels. In de duurzame multi-bronnensamenleving is de bron van mens en natuur echter belangrijker dan de bron van de economie/markt en zou de regel van de WTO op basis van deze nieuwe statuten zonder meer terzijde kunnen worden geschoven in een gerechtelijk geschil.
Een nieuwe, aldus ontworpen en gegrondveste rechtsorde, als sluitstuk van de multi-bronnenbenadering, zou heel veel mogelijk kunnen maken, precies omdat zij vertrekt vanuit de kern van de realiteit van de drie bronnen, waarna de bestaande, onevenwichtige realiteit dan in gunstige, duurzame zin kan worden bijgestuurd en dit op een evenwichtige wijze.
Hiermee en op basis hiervan zou het mogelijk zijn systemische en juridisch gefundeerde grenzen te ontwerpen voor het huidige ongeremde (financieel) kapitalisme dat eigenlijk op alle vlakken van de maatschappij zijn tentakels heeft uitgeslagen en als 'boekhoudkundige’ bron de levende bronnen van mens en natuur domineert. Er is misschien nog veel werk maar met de multi-bronnenbenadering lijkt een concrete en praktisch werkbare wegwijzer voor te liggen.
In een volgende bijdrage op deze webblog zullen we ingaan op het grote mogelijke praktische belang van een nieuwe duurzame rechtsorde voor het klimaat. De titel van het artikel zal luiden: 'Het klimaat is (veel) méér gebaat met een nieuwe rechtsorde’. Hierin wordt uitgelegd dat het huidige recht eigenlijk niet langer volstaat om de grote maatschappelijke problemen op een evenwichtige wijze te benaderen en vervolgens evenwichtige oplossingen aan te reiken.
_Algemeen besluit bij de twee artikels over de multi-bronnenbenadering
Het bekijken van de realiteit vanuit het denksysteem van het dubbel boekhouden komt uiteindelijk neer op de benadering van deze realiteit vanuit haar bronnen. Eerst kan de economische realiteit op een andere, duurzame wijze bekeken worden (Deel I van het duo-artikel). Vervolgens kan, omdat de maatschappij evolueert naar één groot bedrijf, eigenlijk de hele maatschappelijke realiteit op deze wijze bekeken worden (Deel II van het duo-artikel).
Deze benadering laat toe om op een andere wijze naar de realiteit te kijken, om dan deze realiteit beter te kunnen 'vatten’, vastnemen als het ware, en om deze dan vervolgens op een duurzame wijze te kunnen bijsturen. Er wordt een globaal denkkader aangereikt waarmee heel veel van de realiteit 'omvat’ kan worden; en waarmee er heel veel van de realiteit met elkaar verbonden kan worden. Hierna en hiermee kan er gekomen worden tot een duurzame maatschappelijke vorm, waarin ook gestreefd kan worden naar maatschappelijke winst (en niet enkel naar financiële winst). En dit alles kan dan worden vastgelegd in statuten voor een nieuwe duurzame en evenwichtige rechtsorde.
Door de benadering van de realiteit vanuit de bronnen en hun bescherming kunnen deze bronnen doorgegeven worden naar toekomstige generaties (intergenerationaliteit).
De multi-bronnenbenadering blijft stromen eens men er inzicht in heeft gekregen; ze wordt op die wijze ook een bron op zich. En verder: 'wie de bron beheerst, beheerst de stroom’ luidt een oud gezegde.
Ten slotte staan we nog even stil bij het logo van de multi-bronnenbenadering, een emoji gebaseerd op het denksysteem van het dubbel boekhouden.
(Foto: © Lieven Nollet)
Het logo is gebaseerd op de symboliek en de verbeeldingskracht van het universeel toegepaste denksysteem van het dubbel boekhouden. Bij de samenstelling en opbouw van het logo heeft elke lijn, streepje en kruisje zijn eigen, bijzondere betekenis. Dubbel boekhouden is eigenlijk een soort codetaal waarvan het kapitalisme op grote schaal gebruik maakt. Het dubbel boekhouden is misschien wel het 'hart’ van het systeem.
Er wordt gebruik gemaakt van de typische vorm afkomstig uit dit dubbel boekhouden, de boekhoudkundige balans. Een dergelijke balans heeft de vorm van een T. Een balans staat tevens voor evenwicht. Rechts van deze T, in de rechteroksel ervan, staan de bronnen (passief); links, in de linkeroksel, staan de bestedingen van deze bronnen (actief). Op de horizontale lijn staat ook de naam van het bedrijf vermeld (dit komt later nog aan bod).
Voor de drie grote maatschappelijke (kracht) bronnen (mens, natuur en financieel kapitaal) worden er drie kruisjes geplaatst aan de rechterkant van de T, bij de bronnen dus.
De bronnen staan normaal in de boekhouding aan de rechterkant van de T-rekening, in de rechteroksel. In de multi-bronnenbenadering worden de bronnen evenwel vermeld op de horizontale lijn waar zoals gezegd ook de naam staat van het bedrijf: de bronnen worden dus als het ware 'gelicht’ uit het zuiver economische, heersende model van het dubbel boekhouden en staan er op die wijze als het ware boven.
Dit geheel wordt vervolgens volledig omcirkeld: de cirkel wordt aangewend om uit te drukken dat het aangewezen is de multi-bronnenbenadering overal te volgen. De cirkel kan ook het symbool zijn voor de overheid, die de drie bronnen van mens, natuur en financieel kapitaal bij elkaar en in evenwicht moet houden, zodat ze niet tegen elkaar revolteren.
En als dit allemaal zou gebeuren, dan wordt aan de voet/punt van de T een gebogen lijntje getrokken. Hierna ontstaat een figuurtje, een emoji, dat plots 'tot leven’ komt en lacht!
De multi-bronnenbenadering biedt zoveel mogelijkheden omdat zij rechtstreeks naar de bronnen van de huidige maatschappij gaat. 'Retourner à la source’ schreef Béatrice Delvaux (De Morgen, 4 februari 2017). En verder is er ook de uitdrukking: 'Wie de bron beheerst, beheerst de stroom’. De benadering van de maatschappij als een bijzondere vennootschap met drie grote bronnen is een heel bijzonder gezichtspunt: niet alleen een andere manier van kijken en analyseren van de realiteit, maar ook de basis van een heel andere manier van denken én handelen om vervolgens die realiteit evenwichtig bij te sturen.
Vanaf nu moeten gemeenschappelijke voorwerpen, zoals lucht, licht of grondwater, worden gebruikt in het algemeen belang, met inbegrip van het belang van toekomstige generaties.
Dieren worden niet meer zoals andere goederen beschouwd, maar krijgen een aparte vermelding: 'Dieren hebben een gevoelsvermogen en biologische noden’.
© Lieven Nollet