5 november 2021
Verantwoordelijkheid in het antropoceen
Vrijheid en verantwoordelijkheid
Sommigen weigeren te aanvaarden dat de aarde opwarmt door menselijke activiteit. Laten we aan hen niet langer tijd en energie verspillen. Sommigen geloven ook niet in de evolutietheorie of houden vol dat de aarde een ronde plaat is waar je af kan vallen. Toch hebben we de evolutie ontcijferd aan de hand van archeologie en genetica, en hebben we satellieten in een baan om de aarde gebracht. Toch gebruiken ontkenners zonder omzien medicijnen die gebaseerd zijn op genetica die volgens hen niet bestaat, en reizen ze met de GPS die zonder satellieten niet zou werken. Ze zijn vissen die het water ontkennen waarin ze zwemmen.
Maar de feiten zijn waar genoeg: de klimatologische omstandigheden van onze aarde en haar atmosfeer veranderen door onze activiteit. Dat wetenschappelijk feit noemen we het antropoceen. Laten we dus goed nadenken over onze houding in deze situatie. Wij hebben ons de vrijheid gepermitteerd de aarde ingrijpend te veranderen. Dat impliceert de verantwoordelijkheid om de aarde te beschermen. Omdat we deel uitmaken van het wereldwijde ecosysteem beschermen we zo ook onszelf. Dit zal niet lukken met halfslachtige maatregelen. Het vereist gecoördineerde en daadkrachtige actie.
_De rol van klimaatconferenties
Dat is de rol van de jaarlijkse conferentie van partijen (Conference of Parties) die nu aan haar 26ste editie toe is met de COP-26 te Glasgow. Het Kyoto-protocol (1997) en het klimaatakkoord van Parijs (2015) waren belangrijke resultaten van deze reeks conferenties. Laten we dus niet al te cynisch zijn over deze akkoorden. Dankzij Kyoto hebben we verschillende systemen van internationale emissiehandel die jaar na jaar de toegelaten emissies drukken en zo de prijs voor vervuiling geleidelijk opdrijven. Dankzij Parijs hebben landen zich expliciet geëngageerd tot emissiereducties die ook juridisch afdwingbaar zijn. Goed, maar niet goed genoeg.
_De rol van geld
Wat moet er gebeuren? Vandaag is het kernprobleem dat diegene die verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde daar niet volledig voor opdraait. We moeten dus onmiddellijk een duidelijke prijs kleven op emissies. Mensen en bedrijven luisteren nog altijd het eerst naar hun portefeuille. Geld is voldoende als motief. Indien stoken met steenkool, olie of gas veel duurder worden, dan wordt het vanzelf interessant om minder te verbruiken, te investeren in isolatie en hernieuwbare energiebronnen als wind, zon, hydro, geothermie, getijdenwerking en waterstof, en na te denken over energieopslag. De juiste prijs verlegt de geldstroom.
Om de geldstroom zo snel mogelijk te verleggen, moeten we het financiële systeem bijsturen. Banken, verzekeraars, kapitaalmarkten, activabeheerders en centrale banken zullen drastisch veranderen. Nu is financieel rendement de hoofdvoorwaarde en ecologisch rendement meer en meer een randvoorwaarde. Laten we dat omdraaien en voorrang geven aan investeringen met het grootste ecologisch rendement, met als randvoorwaarde een positief financieel rendement. Zo laten we de tienduizenden miljarden wereldwijd rondklotsend spaargeld renderen voor de wereld en kan iedereen winnen.
_Uitfasering van koolstofbrandstoffen en koolstofopslag
Maar de juiste prijs en het juiste financiële systeem volstaan niet. In termen van geofysica komt de echte uitdaging hierop neer: een voldoende groot gedeelte van de steenkool-, olie- en gasvoorraden moeten onder de grond blijven. Als we alles wat we kunnen verbranden ook effectief verbranden, dan gaat de wereld finaal naar de haaien en wordt de aardbol op termijn een hete droge stofbal in de koude ruimte. Dus de wereld zal zich moeten engageren tot een volledige uitfasering van eerst steenkool, dan olie en dan aardgas, in volgorde van de intensiteit van de koolstofuitstoot per eenheid energie. Dat vereist wereldwijde afspraken.
Aangezien we de over miljoenen jaren in de grond opgeslagen koolstof te snel in de lucht hebben geblazen, is ook koolstofopslag een deel van de oplossing. Daarmee bedoel ik niet het opslaan van koolstof onder olie- en gasbellen om die goedkoper te kunnen ontginnen. Herbebossen is de eenvoudigste manier om koolstof op te slaan. De beslissing om tegen 2030 op te houden met ontbossen is daarom een druppel op de reeds ontplofte plaat. Om zo snel mogelijk te herbebossen, moeten we onze omgang met grond drastisch herzien. Daar zullen we bewoning, landbouw, industrie en andere natuurvormen moeten voor opgeven.
_Solidariteit
Laten we ook ophouden vooral naar onszelf te kijken. Alleen de wereldwijde uitstoot doet ertoe. Ook in Afrika, Azië en Zuid-Amerika, waar samen de overgrote meerderheid van de wereldbevolking woont, moet er geschakeld worden. We hebben een investeringsrevolutie nodig die ervoor zorgt dat hernieuwbare energie razendsnel wordt geschaald en daardoor wereldwijd toegankelijk wordt. Sociaal beleid en ontwikkelingsbeleid worden cruciaal om de kosten en opbrengsten van de transitie eerlijker te verdelen en van de transitie geen sociaal bloedbad te maken. De kosten van niets doen zijn vele malen groter.
(Tekst overgenomen uit De Tijd van 3 november 2021, met toestemming van de auteur.)
Meer van Koen Schoors