4 november 2021
Verzoening
Verzoening is een woord met een bitterzoete smaak, zeker als de aanleiding voor de verzoening een misdaad is en er dus ook een duidelijk slachtoffer is. Dan hebben we schuldbesef nodig aan de ene kant en vergeving aan de andere. Maar als de zaak van Bart De Pauw ons iets heeft geleerd, dan is het onder meer dat schuldbesef hoogst individueel is en dus ook moeilijk bewijsbaar. De dader moet geen spijt hebben, moet zelfs niet beseffen dat hij in de fout is gegaan, hij moet alleen maar overtuigend kunnen overbrengen op de slachtoffers dat dat zo is. Maar waarom zouden die hem/haar geloven? Heeft hij hun vertrouwen al niet eerder geweld aangedaan? In een verzoening zijn het duidelijk de slachtoffers van wie het meeste werk wordt verwacht.
Daar moest ik aan denken toen ik deze zomer in Victoria was, de hoofdstad van de Canadese provincie British Columbia. De imposante trappen van het provinciaal parlement lagen vol met beertjes, poppen, klederen, speelgoed.
De aanleiding was de ontdekking van een massagraf waar kinderen begraven lagen, slachtoffers van het beleid om 'het probleem' op te lossen van de oorspronkelijke bewoners, die zich onvoldoende aanpasten aan de normen van de toen nog koloniale samenleving.
Vanaf 1880 moesten kinderen verplicht in zogenaamde residentiële scholen gaan wonen, met als uitdrukkelijke bedoeling hen te bevrijden van de slechte invloed van hun families en hen te 'assimileren' in de bredere Canadese samenleving. De toenmalige regering van wat toen nog een 'confederatie' was, besteedde dit werk uit aan de kerken omdat er blijkbaar geen verschil was tussen de waarden van de bredere samenleving en die van het christendom (en omdat veel van de oorspronkelijke bewoners heidenen waren).
Zoals wel vaker voorkomt, hadden de kerken hun eigen agenda: de katholieken hadden al missionarissen (onder wie een aantal Vlamingen) en via Québec hadden ze ook politieke invloed in een land dat overheersend protestants was (en antikatholiek). Maar ook de verschillende protestantse kerken hoopten op deze manier een groter deel van de religieuze markt te veroveren, onder het motto van Ignatius Loyola: geef me een kind van zeven en de volwassene is van mij. Die strijd won de kerk van Rome: het grootste deel van deze scholen stond onder leiding van katholieke kloosterorden.
De gevolgen waren verschrikkelijk. 150 000 kinderen werden van hun ouders gescheiden en opgesloten in de residentiële scholen: zesduizend van hen overleefden het niet. Dit betekent niet dat ze daar vermoord werden, wel dat de zorg die ze kregen systematisch ondermaats was. Natuurlijk moet je deze cijfers in perspectief zien: gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis haalde maar de helft van de kinderen de puberteit en dat cijfer steeg pas in de twintigste eeuw tot de huidige 95 percent (in IJsland is dat 99,71 percent). En natuurlijk zijn er in de jeugdzorg nog altijd ergere toestanden: nog in 1989 was het sterftecijfer in sommige Chinese weeshuizen meer dan vijftig procent!
Toch zorgde in mei en juni van dit jaar de vondst van een paar massagraven in de domeinen van ondertussen gesloten scholen in British Columbia en Saskatchewan voor een schokgolf. Wat de directe betrokkenen het meeste verbaasde, was de algehele verbazing in de media en de politieke wereld. Van 2007 tot 2015 had Canada een commissie voor waarheid en verzoening die in een dik rapport al had gewezen op het feit dat heel wat kinderen nooit levend uit de school kwamen.
Omdat de twee betrokken scholen katholiek waren, eiste de eerste minister verontschuldigingen van het Vaticaan (die vraag stond ook al in het rapport) en de meeste protestantse kerken hadden dat al eerder gedaan, de meest linkse, de United Church, zelfs al in 1985.
Maar die eis voor verontschuldigingen was niet alles: het hele land ging in rouw en de festiviteiten voor de nationale feestdag op 1 juli werden afgelast. Op officiële gebouwen hingen nog tot eind augustus de provinciale en nationale vlaggen halfstok. Aan huizen en soms gewoon onderweg hingen oranje shirts, als symbool voor de beweging Every Child Matters, die het lot van de kinderen in de residentiële scholen al eerder onder de aandacht bracht, met nog een actie in september vorig jaar waaraan alle Canadese scholen meewerkten.
Zeg dus niet dat de ontdekking onverwacht was. Maar dat heb je nu eenmaal met Waarheid en Verzoening: de waarheid moet regelmatig terug aan het licht komen, want ze wordt telkens weer vergeten. En van verzoening is er nooit genoeg. In een beschaafd land als Canada zal dit niet de laatste keer zijn dat men zich voor dezelfde feiten schuldig voelt. Het is al te gemakkelijk om dit op de kerken af te schuiven: alles gebeurde in opdracht van de Canadese overheid. En de overheid, dat zijn wij allemaal.
Misschien kunnen we daar in België nog wel iets van leren: wie trots is op de olympische medaille van 'onze' hockeyploeg, moet zich ook maar schamen voor alles wat in België ooit fout ging. De bluts met de buil. Of hebben wij in onze geschiedenis echt niks waarvoor we ons schuldig moeten voelen?
Meer van Geert Lernout