10 september 2021
Herdenken en hervoelen
Nine eleven, zou ik er wel over schrijven? Net nu, twintig jaar na de feiten. Ik heb sowieso een broertje dood aan verjaardagjournalistiek. Er valt immers altijd wel iets te memoreren in grootsheid, ernst of gruwel. In schoonheid ook. Iets of iemand is ooit de eerste, de slechtste, de beste. Kortom, uitzinnig boven- of ondermaats genoeg om een les uit te leren. Als een déja vu dat zich kan vervellen tot een prévu. Je moet terugkijken om te kunnen voorzien en eventueel te voorkomen.
We blikken nu allen terug naar twintig jaar geleden toen de Twin Towers instortten, wat leidde tot de inval in Afghanistan of het begin van Amerika’s langste oorlog. En hier gaan we: de langste maar met een uiterst mager bilan. Wat valt er te leren, hoe (on)zinvol is herdenken?
Denken kan best beginnen met feiten, en die zijn er. Data bij de vleet over het aantal gemobiliseerde strijdkrachten, het ingezette oorlogsmateriaal en de opgelopen dodentol onder militairen en burgers. Over hoe vrienden vijanden worden en wie nu juist wie bedot heeft. De info ligt er om herdacht te worden, als een niet te wissen herinnering of slechts als een uit het hoofd te leren weetje.
Tussen memoreren en memoriseren ligt een flinterdunne grens al is het verschil groot. Het één doe je vooral met het hart, het ander met het hoofd. Het één laat zich niet meten, het ander geeft op z’n minst de illusie van meetbaarheid. We weten wat we niet weten: het aantal achtergelaten Afghanen die mogelijks nog in aanmerking kwamen voor evacuatie, de omvang van de opgeflakkerde vluchtelingenstroom of nog, het aantal niet-begeleide minderjarige Afghanen die met de allerlaatste moed der wanhoop de oorlog achter zich laten. Hoe zullen we herdenken wat we niet weten?
Herdenken zet aan tot denken. Dat er alvast nood is aan hervoelen. Empathie die verder gaat dan de vraag: wat deed je op 9/11? Waar was je precies? Tijdens een interview met een Franstalige en een Noorse collega hoorde ik mezelf antwoorden dat ik op dat precieze moment aan het lunchen was. Zo banaal als wat.
Wat ik deed op nine eleven doet er helemaal niet toe. Hoe moslims daarna werden gezien daartegen wel. Nine eleven kan goed en wel beschouwd worden als een keerpunt voor moslimmigranten. Hun identiteit werd vóór de aanslagen in de Verenigde Staten gebald tot een gegeven dat zich moest integreren in de Westerse samenleving. Post nine eleven moest dat gegeven, gelabeld in bevreemdende termen zoals allochtoon, zich gewis deradicaliseren. Kort door de bocht, voor de integratiesector maakten sociale werkers deel uit van therapeutische diensten. Voor deradicalisering kwamen militairen op straat. De slinger sloeg manisch om van doezelige theekransen naar het inrichten van deradicaliseringsvleugels in gevangenissen. Abrupt. En zo tegenpolig.
Tussen integratie en radicalisering was er een niemandsland. Als ware moslims wezens zonder identiteit, zonder noden en behoeften. In het niemandsland vond een deel van moslimmigranten verbondenheid in extremisme. Daar waar ze iemand konden zijn. België heeft niet voor niets het hoogste aantal Syriëstrijders per capita van Europa.
Soit. Welk nut heeft gedenken als de daden op zich van geen nut waren. Bij het begin van dit schooljaar sluipen mondiale tentakels onze eigen kleine wereld binnen. In de klas van mijn dochter zitten inmiddels drie Afghaanse kinderen. Eén van hen is net aangekomen uit het land van herkomst. Dag Mohammad. Half zo jong als de twintigste verjaardag van nine eleven. Als de invasie in jouw land. Wat te zeggen? Dat we moeten herdenken, hervoelen terwijl jij volop aan het bekomen bent.
Tijd staat niet stil, de toekomst is bezig en schuilt in warme kinderhanden die jou omringen, met de blik vooruit. Guitig voorwaarts. Wat is, was.
(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd in De Tijd, 9 september 2021. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Hind Fraihi