Wist u dat rust, vrije tijd in het Oudgrieks scholè is? Het woord 'school' is daarvan afgeleid. Rust leidt namelijk tot reflectie, tot nieuwe inzichten en creativiteit. Laat precies dat de voorwaarden van cultuur en beschaving zijn volgens de Griekse filosofen die leefden in Athene, de bakermat van de democratie. De taak van een democratische leider is de rust te bevorderen, stelt Plato. Een tiran daarentegen tracht zijn macht te vergroten door het volk rusteloos te houden. Iets om bij stil te staan in onze maatschappij die veel, hard en lang werken hoog in het vaandel draagt.

Hoe voller onze agenda, hoe geslaagder ons leven. Dat is toch wat ons blind vertrouwen in Chronos ons laat geloven. De Grieken beeldden hem af als een oude man met lange baard. Met een zandloper in de hand was hij de personificatie van de kloktijd, de meetbare, lineaire tijd: elke zandkorrel, elke minuut, elke seconde identiek aan de andere. Chronos is de tijd die het leven structureert en een repetitief patroon oplegt. Chronos is de kwantitatieve tijd, de continue aaneenrijging van homogene momenten. De tijd die meedogenloos verstrijkt, die je kan verspillen en verliezen. Hij is de economische tijd die ons regelt en domineert, die ons onszelf doet vergeten en ons opslokt. Als vanzelfsprekend buigen we naar zijn juk. Romantisch, nostalgisch, berouwvol of boos blijven we hangen in het verleden, proberen we ons te focussen op vandaag, maar verlangen we naar of vrezen we voor de onzekere toekomst. Bang om achterop te hinken, bang om te snel oud te worden, proberen we op schema te blijven. 'Wanneer' bepaalt ons denken: rigoureus meten we de tijd, proberen we er alles in vast te pinnen, in de waan dat we zo grip krijgen op het leven. De lineaire tijd is onze werkelijkheid, onze matrix.

Nochtans waren de oude Grieken nooit dat wat wij nu zijn: gevangenen van de tijd. In tegenstelling tot hen zijn wij namelijk vergeten dat de tijd nog een ander gezicht heeft: dat van de rebel Kairos. Hij is een gespierde, gevleugelde jongeman met een punkkapsel. Over zijn voorhoofd zwiert één lange lok haar, verder is hij kaal. Wanneer hij verschijnt, moet je die ene haarlok kordaat zien vast te grijpen. Ben je niet alert of aarzel je te lang, dan glijden je handen van zijn gladde schedel en is je kans verkeken. Zijn naam betekent 'het juiste ogenblik'. Hij is de god die zorgt voor verandering, ommekeer en inzicht. Hij lapt de chronologie van verleden, heden en toekomst aan zijn gevleugelde blote voet en balt hen samen in een vol, dynamisch moment. Hij is de jongste zoon van Zeus en de kleinzoon van Chronos. Bij de oude Grieken was de dynamische Kairos machtiger dan de statische Chronos. Hij had zelfs een eigen altaar aan de ingang van de tempel van Zeus in Olympia.

Hoe komt het dat wij de naam Kairos vergeten zijn en dat onder Chronos' dwang vrije tijd almaar schaarser wordt? In 1884 hebben wij Chronos gekozen als onze gevangenis door de Greenwichtijd vast te leggen: vanaf dat moment had de ganse wereld een standaardtijd. Ten gevolge van de snelle ontwikkeling van transport en communicatie en ten behoeve van de internationale handel werd de aarde opgedeeld in tijdzones. Zo werd de mens deel gemaakt van het lineaire, economische ritme en bijgevolg losgekoppeld van zijn natuurlijk ritme. Economie regeert sindsdien de tijd en onze tijdbeleving. De tirannie van de economische klok vervreemdt ons van onszelf en plaatst ons in de onhoudbare ideologie van constante vooruitgang en groei.

Nu en dan vangen we een glimp op van Kairos wanneer we geboeid zijn door een schilderij of opgaan in muziek of een boek, in het spelen met een dier of een kind, tijdens het tuinieren of een dagdroom. In die tussentijd lijkt de tijd te vliegen, verliezen we de tijd uit het oog. Het evenwicht tussen Chronos en Kairos kunnen we volgens filosofen als Joke Hermsen alleen herstellen door onze aandacht bewust te richten op kunst, literatuur en filosofie. Helaas zijn precies dat de 'vakken' die onze moderne maatschappij en bijgevolg ook het onderwijs klasseren als nutteloos. Het Oudgrieks is de underdog die al jaren dreigt geëlimineerd te worden in het secundair onderwijs. Nochtans is de taal van de oude Grieken, hun blik op de werkelijkheid – en in het bijzonder op de tijd – uiterst fascinerend, temeer omdat we die blik nooit meer ten volle zullen begrijpen.

De ongebondenheid aan de tijd weerspiegelde zich immers ook in de Griekse taal, waarin Chronos van ondergeschikt belang was. Wanneer de handeling plaatsvond, was voor de Grieken slechts een bijzaak. Wat hen interesseerde, was de kwaliteit en de ontwikkeling van de handeling zelf. Was de handeling afgerond of onafgerond? Was ze net begonnen, bezig of liep ze net af? Ging het misschien louter om de gevolgen ervan? De Grieken zagen dat alles een begin en een eind heeft, daartussen vindt een proces van verandering plaats – niet zozeer een verstrijken van tijd. De oude Grieken gingen dus niet uit van de tijdwaarde, maar wel van de aspectwaarde van een werkwoord. Het woord 'aspect' stamt van het Latijnse ad-spicere dat 'de blik richten op' betekent. Ze gingen met andere woorden uit van hoe de spreker de handeling beschouwde.
Een perfecte illustratie van dit bijzondere Griekse perspectief is de aoriststam. De tijdstam van de aoristos chronos, de 'tijd zonder grenzen', heeft geen tijdwaarde. Ze plaatst de handeling buiten de tijd, niet in het heden, niet in het verleden, zonder begin, zonder einde. Dat idee is voor ons moeilijk uit te drukken of te vatten. Door gebrek aan tijd scheert menig leerkracht Grieks de aorist dan ook vaak over dezelfde kam als een verleden tijd. Zonde, want je kan zelfs een bevel geven in de aorist. Een ander voorbeeld is de perfectumstam. Terwijl moderne talen met de perfectumstam de klemtoon leggen op het voltooien van de handeling ('ik heb gedronken'), kijkt het Griekse aspect enkel naar de gevolgen van die handeling ('ik ben dronken').
Mettertijd is de aspectwaarde in talen verloren gegaan door de trend van economisering en transparantie: vereenvoudiging was het middel om begrijpelijk te blijven in een steeds complexer wordende wereld.

Het principe waarop het Oudgriekse scholè steunde, was dus het kairotische, niet opgejaagd door Chronos of economisch belang. En wij? Wanneer herinneren wij ons dat onze kinderen niet naar school zouden moeten gaan om het bruto nationaal product te vergroten, maar wel om waardevolle mensen te worden? Dat solide onderwijs in kunst, geschiedenis, literatuur, muziek ... geen luxe is, maar een fundamenteel recht? Dat we meer mogen zijn dan alleen maar functioneel en rendabel? Waarom komen we niet op voor onze eigen tijd, voor onszelf? Laat de rebellie van Kairos ons begeesteren, laten we ons emanciperen van de kloktijd, tegendraads uit de tijd stappen en gewoon durven stilstaan.