5 augustus 2021
Begin en einde, bijna een spiegelbeeld
Wanneer een baby de eerste kreten slaakt, is iedereen die bij de geboorte aanwezig is, opgelucht. Het is een voorlopig teken dat de nieuwe wereldburger gezond is. Wanneer de stervende mens zijn laatste adem uitblaast, is iedere aanwezige vaak op een of andere manier eveneens opgelucht.
Geboren worden en sterven, het zijn intense momenten in een mensenleven en misschien zelfs ook twee van de mooiste. Al is dat niet zo voor de baby of de stervende zelf. Die beseffen het doorgaans niet. Voor ouders is de geboorte van een kind vaak een gebeurtenis die ze zich hun hele leven lang herinneren. En als een ouder of grootouder sterft, zijn het de (klein)kinderen die zich meestal bijzonder bewust zijn van het indringende en intieme gebeuren. De wereld valt stil, het leven vertraagt. Meestal zijn er bij beide momenten professionelen aanwezig en ook zij worden meegetrokken in dat bad van verstilling en vertraging. Pasgeborenen verzorgde ik enkel tijdens mijn opleiding, stervenden ondertussen des te meer. En het zijn vooral díé speciale momenten die in mijn thuisverpleegkundig geheugen gegrift staan. Dat ik ook het sterven een mooi moment durf te noemen, lijkt misschien vreemd, maar degenen die het meemaakten, begrijpen ongetwijfeld wat ik bedoel. Het overlijden, als het waardig gebeurt, kan een einde maken aan de lijdensweg van het sterven. Maar het kan ook als mooi worden ervaren omdat het 'sterven' van de ouder of grootouder een halt betekent in het 'leven' van kinderen en kleinkinderen. Drukke agenda's worden gewijzigd, de essentie wordt verplaatst naar dat bed in het ouderlijke huis. De sfeer is anders. Gesprekken komen op gang rond de keukentafel, herinneringen worden naar boven gehaald, de kleinkinderen troepen samen rond het bed van oma of opa. Ik was er meermaals getuige van.
Zowel een baby als een stervende heeft zorg nodig. In de eerste en in de laatste levensfase red je het niet alleen. Die zorg mag niet anders dan liefdevol zijn. Ieder levend wezen heeft recht op de meest menswaardige, optimale behandeling.
Het is een kwestie van geluk waar je wieg staat. Het bepaalt mee de weg die je aflegt naar je sterfbed. Dat sterfbed waar, als je ook hier geluk hebt, mensen rond staan die je het meest humane einde gunnen en garanderen. In tegenstelling tot je geboorte heb je tot op zekere hoogte wél inspraak wat je dood betreft en kan je zelf grotendeels bewerkstelligen dat je persoonlijk levenseinde menswaardig gebeurt. We zijn allemaal opgetogen dat het hier in ons land kan, maar gaan toch niet spontaan over tot het invullen van de nodige documenten. Dood gaan we allemaal, je moet hem dus in de ogen kunnen kijken. Nadenken over wat je wil en wat je niet wil.
Normale geboortes verlopen nagenoeg identiek. De passage doorheen het geboortekanaal gebeurt als het ware volgens een gekend scenario. Ook het stervensproces kent het verloop van een door de natuur perfect geregisseerd schema. De stervende heeft steeds minder zin in eten en drinken, de ademhaling wordt onregelmatig en de lichaamstemperatuur daalt. De bloedcirculatie gaat naar omlaag waardoor de zuurstofvoorziening naar beneden gaat. De pols zakt, de bloeddruk daalt. Uitwendig resulteert dat in koude extremiteiten. Door de verminderde zuurstoftoevoer naar de hersenen vermindert het bewustzijn, waardoor de stervende min of meer onwetend de dood inglijdt.
Maar wat als het niet zo verloopt?
Wat als de oudere gekweld wordt door intense pijnen? Wat als zelfs elke minieme verzorging een kwelling wordt? Palliatieve sedatie kan dan een humane manier zijn om die allerlaatste dagen draaglijk te maken en het lastige leed te verzachten. Ook al gebeurt het zonder voorafgaandelijke toestemming. Het níét doen zou pas inhumaan zijn.
Wat als je door een ernstige ziekte of degeneratieve aandoening getroffen wordt, maar je nog bewust bent en dus nog inspraak hebt? Dan is op elk moment een geschreven verklaring dat je euthanasie wenst voldoende, het mag zelfs op een bierviltje. Daar is evenwel moed voor nodig. Een vast tijdstip kiezen als het dan zover is, vraagt meer lef dan afwachten tot 'de natuur haar werk doet'. Het voelt voor de nabestaanden ook anders aan. Sommigen zijn voor, anderen willen het afscheid zo lang mogelijk uitstellen. Maar in ons land kan gelukkig de betrokkene zelf het laatste woord hebben, mits hij dat kenbaar maakt.
Maar wat als je op jongere leeftijd getroffen wordt door een ernstige beroerte met diepgaande verwikkelingen, een ongeval met blijvende en zware cerebrale letsels of wanneer een onvoorziene irreversibele comateuze toestand je overvalt? Je bent met andere woorden in een vegetatieve toestand en kan je wensen niet meer kenbaar maken. Als je liever niet wil dat dit jou overkomt, dan is het belangrijk te weten dat je daarvoor tijdig de nodige documenten kan invullen en een plaatsvervanger aanduiden die jou dan vertegenwoordigt wanneer je het zelf niet meer kan, de naam van die vertrouwenspersoon komt ook op het formulier. Weinigen denken erover na om die voorzorg te nemen, ook vrijzinnigen niet. Het wordt voor zich uit geschoven, die nodige confrontatie met het eigen levenseinde. De verantwoordelijkheid ligt dus in de eerste plaats bij ieder individu om lang voordat ziekte en dood zich aankondigen nagedacht te hebben over eventuele euthanasie. Of om op zijn minst een negatieve wilsverklaring in te vullen, waarbij je beslist welke handelingen er niet meer mogen uitgevoerd worden. Dit dan vooral om je te wapenen tegen bepaalde vormen van therapeutische hardnekkigheid.
Laat een pasgeborene zijn aanwezigheid merken met gehuil, dan is dat bij een stervende niet met het uiten van 'de laatste woorden' waarna, zoals in de film, het hoofd theatraal opzijvalt. De dood klopt niet bij iedereen aan op dezelfde manier, en veelal niet zoals de natuur het fysiologisch perfect regelde. Daarom is het zo belangrijk dat mensen geïnformeerd zijn en dat ieder voor zich op voorhand nadenkt over het persoonlijke einde. Dood gaan we allemaal. Wees voorbereid. Zodat de terugkeer naar het grote niets van voor de geboorte op een correcte en humane wijze kan gebeuren.
Meer van Sophia De Wolf