23 juni 2021
PFOS: voorbij het schandaal
PFOS is niet het eerste en zal ook niet het laatste milieuschandaal zijn. Zoals bij de meeste schandalen gaat een indrukwekkende hoeveelheid aandacht naar het zoeken van de schuldige. Dat potje zwarte pieten verhindert ons een fundamentele vraag te stellen. De vraag naar welk soort samenleving in staat is om de gezondheid van haar burgers zo lang uit het zicht te houden.
Bij het uitspitten van de beslissingsketen blijkt telkens hoe ingewikkeld het kluwen is. Het blijkt altijd weer dat ieder maar een klein deeltje heeft bijgedragen.
Onder al die verdeelde verantwoordelijkheden zijn krachten werkzaam die niemand in vraag stelt. Ik geef een voorbeeld. We vinden het logisch om industrie aan te trekken omdat dat werkgelegenheid oplevert. Is dat niet de kar voor het paard spannen?
Er zijn tientallen voorbeelden waaruit blijkt dat het geloof in 'vooruitgang' ons blind maakt voor het gevaarlijk spel dat we aangaan met onze natuurlijke omgeving. Het meest hardnekkige bijgeloof is dat de financiële duurzaamheid van projecten het bewijs levert van hun deugdelijkheid. Net alsof de natuur zichzelf herstelt eens het plaatje van de schulden en de opbrengsten klopt voor een handvol bankiers die 'alles tenslotte moeten betalen'. De werkelijkheid is rauwer. Moeder natuur betaalt zelf de rekening. En samen met haar betaalt iedereen met zijn gezondheid.
We weten al langer dat geld de wereld regeert. Stiekem proberen we onszelf te doen geloven dat die financiële heerschappij het beste de belangen van iedereen dient. Hoe keren we die irrationaliteit om? Hoeveel schandalen hebben we nodig? Hoeveel koppen moeten er rollen, vooraleer we de werkelijkheid onder ogen durven zien? Die werkelijkheid is nochtans meetbaar, in nanogrammen als het moet.
Maar de werkelijkheid is ook groter dan deze die we beleven. Daarom moeten we afstand durven nemen en naar het grote plaatje kijken. Dat is moeilijker dan meten. We zijn immers allemaal afhankelijk van dat ingewikkelde netwerk en van zijn in geld uitgedrukte waardering. Ieder moet zijn eigen einde van de maand in het oog houden. Zijn we in staat om dat systeem te enteren zonder in een andere collectieve dwaasheid te stappen, die vormen aanneemt zoals nationalisme, vreemdelingenhaat en ten slotte wapengekletter?
Wellicht volstaat het niet om het bestaande systeem dat onze meest essentiële belangen uitverkoopt aan een vaag, maar diep gewortelde set van geloofsartikelen, af te zweren, maar hebben we veel meer behoefte aan iets nieuws om in te geloven. Een maatschappijbeeld dat de echte waarden weer in een juiste verhouding tot elkaar zet. Een economie ten dienste van de mens, in plaats van omgekeerd. Materiële welvaart ten dienste van onze mentale gezondheid, en niet omgekeerd.
De Verklaring van 30 november maakte zo'n oefening. We moeten geloven in onze capaciteit om ons iets anders te verbeelden dan het bestaande. In iets dat geen pasklaar chemisch antwoord is op het milieuschandaal dat voorligt – daarvoor kunnen we bij onze briljante wetenschappers terecht – maar wel op termijn een wereld kan maken die leefbaar blijft!
Ik haal de zes simpele krijtlijnen van de Verklaring weer voor de geest. We kunnen ze niet genoeg herhalen omdat we er om de drie seconden tegen zondigen. We laten ons graag leiden door overtuigingen die ons gebracht hebben tot waar we gekomen zijn. Daarom bieden ze nog niet de garantie om voor eeuwig en drie dagen vooruitgang te brengen. Geen wonder dat we bij het botsen op de ecologische grenzen steeds voor dezelfde problemen staan.
Om uit die vicieuze cirkel te stappen zou na elk journaal een kritische analyse moeten volgen tegen het decor van zo'n nieuwe set aan waarden. Dagelijks drie minuten, na het middagjournaal, zodat we de rest van de dag hebben om te herkauwen.
Blijven inhakken op de macht van het geld is niet vruchtbaar. We moeten mentaal oefenen in het nieuwe. Er vormen voor vinden, afspraken rond maken. Elke dag opnieuw aan deze conditie werken. Dan alleen gaat er echt iets veranderen.
_Verklaring van 30 november
Wij geloven dat onderstaande hervormingen nodig zijn om een SAMENleving te maken waarin mensen bevrijd worden van de honger naar geld en elkaar en hun omgeving opnieuw kunnen waarderen:
- de economie wordt terug ten dienste gesteld van mens en natuur, met een boekhouding waarin de bescherming van mens en natuur verankerd wordt;
- domeinen van gemeenschappelijk belang worden uit de greep van de vrije markt gehouden of gehaald; onderwijs, zorg, mobiliteit, cultuur, fiscaliteit, communicatie, energie, landbouw en justitie zijn domeinen waar winst niet mag worden nagestreefd;
- zorg, interdependentie, introspectie, beschouwing, humor, liefde en rechtvaardigheid worden boven materiële vooruitgang geplaatst;
- er wordt bewustzijn gecreëerd voor de grenzen van de materiële en de virtuele groei;
- de overheid wordt in haar herverdelende rol verantwoordelijk gehouden voor een faire verdeling van de rijkdom en voor het doen naleven van de fundamentele rechten van de mens;
- de emancipatie van de mensheid wordt bevorderd door begrippen als 'Werk', 'Productiviteit' en 'Vooruitgang' te herdenken en te herdefiniëren.
De Verklaring van 30 november kun je onderschrijven door een mail te sturen naar [email protected]. Wij verwachten van de ondertekenaars enkel dat ze ervoor uitkomen voorstander te zijn van een samenleving die volgens deze krijtlijnen wordt georganiseerd.
Hans Claus, in naam van de Verklaring van 30 november
Meer van Hans Claus