23 maart 2021
Over het zorgenkindje van de zorg: mentaal welzijn
Het is duidelijk dat tijdens deze coronapandemie het begrip mentaal welzijn meermaals als oprechte zorg centraal geplaatst is in het debat. Vaak wordt het evenwel ook misbruikt, met name als argument om sympathie op te wekken voor het eigenlijke doel, los van de problematiek van het mentale welzijn op zich.
Het valt niet te ontkennen dat tijdens de coronacrisis het mentaal welzijn een domper kent. Maar die vaststelling kan ook misleidend zijn. Het is immers niet zozeer door de coronacrisis dat het mentale leven nu zo acuut belast is, het is namelijk al langer een zorgenkindje van de zorg. Sta me toe dit toe te lichten.
_De eerste lijn
De eerste lijn is de huisarts, die is opgeleid om te bepalen welke hulp iemand nodig heeft. Soms houdt dat een doorverwijzing in naar meer gespecialiseerde medici. Huisartsen (en artsen in het algemeen) gaan soms te klinisch om met hun patiënten. Vaak ziet men enkel de patiënt, en niet de mens. Een goede vertrouwensrelatie, waarbij de arts vooral luistert en voldoende tijd besteedt aan wie op consultatie komt, is van fundamenteel belang. Helaas is er maar weinig ruimte tijdens het spreekuur voor een psychologische aanpak. Ook in de opleiding huisartsengeneeskunde is dit onderbelicht. Actief luisteren is nochtans een belangrijke stap in het genezingsproces. Alleen al de manier hoe een arts een vraag stelt kan geruststellend of net bedreigend overkomen (cf. placebo- en nocebo-effecten).
_De maatschappij
Over mentale aandoeningen bestaan nog steeds meerdere taboes. Toch heeft vrijwel iedereen vroeg of laat nood aan mentale hulp. Dat wil niet zeggen dat iedereen naar de psycholoog moet, of medicatie moet slikken, wel dat we het belang van praten meer moeten erkennen. Als mensen onderling voor elkaar zorgen en naar elkaar luisteren, is dat in feite al een vorm van mentale zorg. Helaas staat het jachtige karakter van onze maatschappij, waarbij alles steeds sneller en efficiënter moet, daar haaks op.
Laat me hier nog aan toevoegen dat het taboe dat rust op burn-out nog lang niet is verdwenen. Ook even rust of vakantie nemen, ziet men vaak als negatief, en wordt makkelijk bekritiseerd. Dit zet mensen onder druk, ondermijnt hun autonomie en zet ze voor schut. Hoe vaak wordt er niet gezegd even rust nemen om dan er weer 200% in te vliegen? Dat impliceert eigenlijk dat die rust (vaak in de vorm van een yogasessie, wat joggen tijdens de middag, een vakantieperiode of soms effectief ziekteverlof omwille van ernstige klachten door burn-out of andere problemen) dient om een mens, een werknemer, op te laden als een batterij zodat hij nog beter zal presteren dan tevoren.
_Psychologische hulpverlening
Tot slot is er het luik van de psychologische hulpverlening, waarbinnen helaas nog steeds pseudowetenschappelijke en achterhaalde methodes welig tieren. Men betaalt zich blauw, maar krijgt geen echte therapie. Maar ook de meer betrouwbare therapieën hebben nood aan een beter wetgevend kader.
De terugbetaling voor mentale zorg is sinds 2019 geregeld, maar daarvoor heb je een doorverwijzing nodig van een huisarts of psychiater. Dit is dan weer geldig voor vier sessies, waarvan acht per jaar het maximum is dat wordt terugbetaald. Het systeem is gelimiteerd voor volwassenen tussen 18 en 65 jaar (alsof je voor en na die leeftijd eigenlijk niet mee zou tellen). Verder is er nog het administratieve kluwen dat je als patiënt moet doorworstelen; de rekensommen die je moet maken met een geest die dan al moe is. Er is verschil tussen de ziekenfondsen, sommigen hebben nog extra terugbetalende sessies, maar dan moet die therapeut wel aangesloten zijn, of het gaat om een zeer beperkt bedrag per 'aandoening', enzovoort. Dat maakt de drempel allicht niet kleiner ...
Dit kluwen en dit beleid zegt veel over hoe we denken over mentale zorg: it's an afterthought. Een consult bij een privépsycholoog kost al snel 50-60 euro per sessie – het gevolg kun je al raden: mensen wachten jarenlang tot het probleem compleet de spuigaten uitloopt. Op dat moment is de schade, die misschien relatief snel te behandelen was, al volledig ontspoord in geweld (tegen de eigen persoon of externen), of in middelenmisbruik, armoede door het verliezen van je job ...
Dan rest nog de vraag of vier sessies (en acht maximum per jaar terugbetaald) eigenlijk wel voldoende zijn? Dat kun je op voorhand niet zeggen. Vier keer vijftig minuten om je hart bloot te leggen en een vertrouwensband op te bouwen met iemand die je niet kent. De stress en angst die er impliciet is omdat men verwacht van je dat deze hulp effectief moet zijn in vier sessies volgens het wettelijk kader ...
Dit alles brengt me terug naar het begin. Mentale zorg is het zorgenkindje in onze gezondheidszorg, en bij uitbreiding in de maatschappij. Het wordt stiefmoederlijk behandeld. Er is geen ruimte of budget voor, maar het wordt altijd wel ingezet als vals argument, of als remedie om iemand dubbel zo hard te laten presteren, of om mensen zogenaamd te normaliseren. Is dit humaan?
Meer van Yves Schelpe