Het lijkt een teloorgang van jewelste. Ooit was immers zo'n oudere mens de bron van alle kennis. Vandaag pluk je informatie van het internet, gebruik je snel een app. En voorafgaand aan al dat magistraal digitaal gedoe waren er boeken vol wetenswaardigheden en wijsheden. Maar waar stak voordien kennis? Koppie koppie. Gedurende duizenden jaren en ver terug in de tijd, toen de moderne mens opstond in Afrika, zat kennis gestockeerd in een mensenhoofd, wellicht dat van een stamouder, met jaren ervaring en liefst een olifantengeheugen. Iemand die de antwoorden wist op vele vragen zoals: waar en hoe voedsel en water kon worden gevonden. Wat gevaarlijk was, waar je was en waarheen je moest en waarom, wat de gevolgen van bepaalde weersomstandigheden konden zijn en hoe je moest omgaan met anderen. Een fout kon het einde betekenen van een groep, van een genetische lijn. Zo'n kennisbak moet van onschatbare waarde geweest zijn. Men moest er zorgzaam mee omspringen, om er lang van te profiteren. 'Bejaardenzorg' loonde. Kennis werd doorgegeven, maar dat ging in prehistorische tijden ontstellend traag en moeizaam. Leren is ondertussen kinderspel geworden. Een kwestie van natuurlijke selectie dus: hou die oudere in leven, leer als kind zo snel mogelijk.

Ik moet denken aan olifanten, bijzondere dieren die leven in matriarchale groepen: sterk sociaal, intelligent, emotioneel, enigszins zelfbewust, beschikkend over een handige slurf en een pak hersenen van vijf kilo. Een olifant kan zestig jaar oud worden en hoeft daarvoor niet eens een veilig leven door te brengen in een zoo. Mocht niet het slijten van de laatste set tanden het doodvonnis via uithongering betekenen voor zo'n dier, dan zou het nog vele jaren langer leven. Onderlinge relaties kunnen tientallen jaren bestaan. Een groep wordt geleid door de oudste en/of grootste koe, zij heeft de wijsheid in pacht, weet bijvoorbeeld waar water en voedsel kan worden gevonden. Als dat dier omkomt, kan zo'n hele groep zwaar in de problemen komen.

Zal het veel ingewikkelder geweest zijn bij mensen pakweg honderdduizend jaar geleden? Hoe groot was niet de ontreddering als zo'n wijze stamouder plots overleed? Terwijl de kennisoverdracht nog lang niet volbracht was? Verweesd, angstig moet men naar de levenloze gestaard hebben. Waar is hij in hemelsnaam heen? En hoe dit te aanvaarden? Wat nu? Misschien rees er ooit een vorm van protest, stak een dwars ongeloof de kop op, een onmogelijke opstand tegen de natuur: is de dood wel echt het einde? Misschien keek men op, zag men hoog in de hemelen, de onmetelijkheid … Er moet een stamboom samen te stellen zijn van alle goden en verwante fabeldieren die ooit in het leven geroepen zijn, de ene al wat onsterfelijker dan de andere.

Een van de meest intrigerende taferelen in de hele dierenwereld is het gedrag dat olifanten tonen wanneer ze de resten van een dode olifant naderen. Zij staan stil, gebiologeerd door het kadaver, betasten met hun slurf de dode soortgenoot, nemen een bot op, lijken het bedachtzaam te onderzoeken. Wat gebeurt er? Wat gaat er in ze om? Is het werkelijk rouwen dat ze doen? Zijn ze even verzonken in een ingetogen gemijmer?

(foto bovenaan © Gwenny Cooman)