Een ander voorbeeld: wat zou je doen wanneer je reeds een niet-restitueerbare aanbetaling deed voor een weekendje in een resort, maar onderweg word je ziek. Je voelt dat je je thuis waarschijnlijk beter op je gemak zou voelen dan in het vakantieverblijf. Vele proefpersonen antwoorden hierop dat je toch maar beter gaat, omdat je anders je aanbetaling kwijt bent. Dit antwoord is een voorbeeld van het 'verzonkenkosteneffect', oftewel het fenomeen dat we vaak de neiging hebben om te blijven investeren in niet-rendabele projecten. Anders gezegd: we blijven geld of andere waardevolle resources (tijd, mentale en emotionele energie …) in een bodemloze put smijten.

In het dagelijks leven vinden we talloze voorbeelden van het verzonkenkosteneffect terug. Zeer berucht zijn de vele gefaalde megaprojecten. Een illustratief voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van het eerste supersonische verkeersvliegtuig ter wereld. In de zestiger jaren van de twintigste eeuw besloten de Britse en Franse overheden samen te werken aan de ontwikkeling van een supersonisch verkeersvliegtuig, de Concorde genaamd. Nog voor de eerste testvlucht was uitgevoerd, bleken de verwachtte commerciële mogelijkheden van het toestel enorm tegen te vallen. Stijgende brandstofprijzen, toenemende onrust over de verwachte geluidsoverlast en het massavervoer dat gerealiseerd werd door de Amerikaanse Boeing 747, zorgden ervoor dat er nauwelijks een markt was voor de Concorde. Toch bleven de Britse en Franse overheden investeren in het project, met als argument dat er al te veel was geïnvesteerd om het project te stoppen. Uiteindelijk zijn er maar veertien toestellen voor commercieel gebruik gebouwd. Ze bleken onverkoopbaar, waarna de Franse en Britse regeringen ze voor een symbolische prijs verkochten aan hun nationale luchtvaartmaatschappijen. Tot het jaar 2000 voerden deze maatschappijen er met zekere regelmaat een beperkte lijndienst mee uit tussen respectievelijk Parijs en New York en London en New York. Aan dit tijdperk kwam op 25 juli 2000 een spectaculair einde na een crash van een Air France Concorde in Parijs. Het falen van dit project was zo spectaculair dat het verzonkenkosteneffect soms ook bekend staat als de Concordedwaling.

Vergelijkbare verhalen vinden we in de Verenigde Staten met de ontwikkeling van de Space Shuttle, in Duitsland bij de ontwikkeling van een nieuwe luchthaven in Berlijn, in het Europese Human Brain Project, of in de talloze 'Grote Nutteloze Werken' die België rijk is. Opmerkelijk is dat het verzonkenkosteneffect versterkt lijkt te worden door de mate waarin beslissers zich verantwoordelijk voelen voor hun acties. In een studie van Simonson en Staw (1992) kregen studenten informatie over een bierbrouwerij die twee nieuwe producten had gelanceerd, waarna ze moesten beslissen aan welke van deze twee producten men marketinggelden moest toekennen. Nadat hun was verteld dat de campagne niet succesvol was, mochten ze een extra som verdelen over de twee producten. Wat bleek? Studenten aan wie verteld was dat ze later hun acties moesten verantwoorden tegenover hun economiedocent alloceerden relatief veel geld aan het gefaalde product, vergeleken met studenten die zich niet hoefden te verantwoorden.

Dat het verzonkenkosteneffect zich niet alleen maar in de financiële wereld manifesteert, lijkt evident in de huidige coronacrisis. Talloze halfzachte maatregelen worden sinds het begin van de tweede golf al bijna een halfjaar niet verstrengd, omdat er al zoveel in het huidige beleid is geïnvesteerd. Scholen worden niet gesloten omdat kinderen 'al een te grote achterstand hebben opgelopen', terwijl een korte maar drastische sluiting in het najaar ons waarschijnlijk in het heden in een veel betere situatie had gebracht. Iedere regering lijkt haar beleid te laten onderduiken in haar eigen verzonken kosten. Dat de beleidsmakers hierbij de noodzaak voelen om hun reeds gedane acties te verantwoorden, helpt hierbij uiteraard niet.

Als uitsmijter nog dit. Zijn ook dieren kwetsbaar voor de Concordedwaling? Onderzoek toont aan dat dit niet, of althans veel minder, het geval is (Arkes & Ayton, 1999). Het lijkt er dus op dat dieren zich in sommige opzichten rationeler gedragen dan mensen.