4 februari 2021
Over ambachtelijk handwerk en vervreemding
'Misschien zijn het gewoon de kogellagers', stelde Jonas voor. We zochten al een tijdje naar de oorzaak van het knarsende geluid. En ondertussen lag de elektrische motor al uit elkaar. 'Tja, het valt wel te proberen', dacht ik.
Twee maanden geleden kocht ik voor een prikje een gigantische lintzaag op een onlineveilingplatform. De bedoeling was om het ding te restaureren: zowat ieder onderdeel moest uit elkaar gehaald worden, en dan ontverfd, ontvet en opnieuw geschilderd worden. Ik dacht dat ik de klus zou klaren in een paar weken, maar zoals het er nu uitziet, zal het eerder een paar maanden zijn. Zulke dingen duren altijd langer dan je verwacht.
Het is indrukwekkend om zo'n lintzaag te zien. Ik denk dat de machine kort na de oorlog geproduceerd is, door het ondertussen al gestopte Brusselse bedrijf Danckaert. Het valt mij op dat bijna iedereen aan wie ik de foto's toon ongeveer hetzelfde zegt: 'Zo maken ze die niet meer'. En inderdaad, het is wat schrikken hoe groot en massief alles is. Ieder onderdeel is gemaakt uit hoogwaardig gietijzer, en doet denken aan een tijd waarin het gereedschap lang moest meegaan. Built to last, zegt de Engels spreuk. En het lijkt me wel logisch, wetende dat de Tweede Wereldoorlog nog maar kort geleden afgelopen was. Machines konden maar beter de tand des tijds doorstaan.
Ik vind het wel de moeite waard om iets bij te leren over techniek, ook al kom ik uit de zorgsector. Er is een citaat van de astronoom Carl Sagan dat mij hieraan doet denken, en dat gaat als volgt: 'We live in a society exquisitely dependent on science and technology, in which hardly anyone knows anything about science and technology'. Je zou dit fenomeen ook kunnen benoemen als een vervreemding van technologie, een die al start in de kindertijd. Weinigen onder ons hebben nog zelf hun speelgoed gemaakt, terwijl dat in vele culturen wel het geval is. Worden er geen kansen ontnomen om jezelf te ontwikkelen, om je eigen speelgoed te ontwikkelen, als je het zomaar krijgt of in een winkel kunt kopen? Het laat een kind in ieder geval vervreemden van techniek en handwerk. In het middelbaar en het hoger onderwijs wordt dit patroon nog sterker, door de neiging van het onderwijs om te specialiseren. Ik denk dat dit vervreemding van onder andere technologie in de hand werkt, omdat er op het pad van de specialisatie weinig plaats is voor een brede, algemene kennis.
Onder meer daarom vind ik het de moeite om de combinatie te maken van (ambachtelijk) handwerk en denkwerk. Henry David Thoreau (1817-1862) moet ongeveer hetzelfde gedacht hebben. Naast schrijver was hij ook timmerman, landmeter, onderwijzer, filosoof en natuurvorser. De opleiding die Thoreau aan de universiteit van Harvard genoot, lijkt op geen enkele die we vandaag kennen. Daar studeerde hij: retorica, Latijn, Grieks, Frans, Duits, Italiaans, fysica, chemie, astronomie, navigatie, landopmeting, plantkunde, geschiedenis, filosofie, en zo gaat het lijstje nog even door. Al deze gecombineerde disciplines samen hebben zijn felbegeerde 'self-reliance', zijn zelfredzaamheid gevoed, en dat bereikte zijn hoogtepunt toen hij een grote twee jaar in een hut bij het Waldenmeer leefde. Zijn hut recycleerde hij uit een oude werkershut, zijn brood bakte hij op een steen, en zijn bonenveld cultiveerde hij ook zelf. Er valt veel te leren uit Walden en het leven van Thoreau. Niet in het minst de waarde van de eigen zelfredzaamheid.
Ik probeer sinds een tijdje ook diezelfde zelfredzaamheid na te streven, door bezig te zijn met ambachtelijke houtbewerking, of door mijn eigen machines te herstellen. Zo'n handwerk blaast opnieuw een ziel in een leven dat toch zo vaak vervreemd is. Het zorgt ervoor dat de wereld opnieuw klein en hanteerbaar is. En omdat zo'n werk enige concentratie vereist, ben je geneigd om de zorgen van het leven even te vergeten. Ook al is het maar voor even.
Uiteindelijk waren het dan effectief de kogellagers. Het heeft wat moeite gekost om die dingen er weer in te krijgen, maar met genoeg hamerkracht is het wel gelukt. De elektrische motor draait opnieuw geruisloos, net zoals in de jaren '50, en met voldoende onderhoud maakt hij hoogstwaarschijnlijk nog eens opnieuw de jaren '50 mee.
(foto bovenaan © Gwenny Cooman)
Meer van Bram Vanhaesebrouck