2 februari 2021
Over het element water
Het is een eigenaardig fenomeen. En niet uniek: we zien het keer op keer opduiken wanneer we aandacht geven, de nabijheid van een verschijnsel opzoeken en er dan de tijd voor nemen om ons met geduld te verwonderen. Aandacht, nabijheid, verwondering zijn onze wens voor dit nieuwe jaar (en daarna), op zoek naar een nieuwe invulling van het begrip 'normaal'.
Sinds jaren kan er geen boek, tekst of artikel verschijnen waarin het element 'water' voorkomt, of ik moet het lezen. Of minstens opslaan en bewaren voor wanneer ik eens veel tijd zou vinden. Intussen stapelen de boeken, de teksten en het beeldmateriaal zich op, een grote verzameling feiten. Maar de tijd vind je niet, de tijd is er. Alleen staan steeds weer heel wat andere urgenties in de rij.
In die verzameling komt ook in fictie en poëzie keer op keer een passage die over een of ander verschijnsel van water verhaalt. Serendipiteit, het vinden van iets waarover je al kennis of een vermoeden opbouwde, bracht juweeltjes aan het licht. Zoals Philipp Blom in Nature's Mutiny beschrijft hoe 'het gebruik om wijn in drinkwater te mengen (vanwege hygiënische redenen) meebracht dat mannen, vrouwen en kinderen nauwelijks nog nuchter door de stadsstraten liepen'. Blom heeft het over eind 16e eeuw.
Met de feiten werden we natuurlijk ook geconfronteerd met vondsten die, gezien de staat van de wereldvoorraad aan water, ontzetting meebrengen. Zoals bijvoorbeeld 'mensen in sloppenwijken betalen doorgaans 5 tot 10 maal meer per liter water dan mensen met leidingwater'.
Een element, een fenomeen, beperkt zich niet tot datgene wat zich binnen een comfortzone tot je opdringt, daarin bijgestaan door de 'filters' of 'bubbles' van zoekmachines en sociale media. De ongemakkelijke waarheid brengt het tegendeel. Waarom krijgt een element waaraan je aandacht geeft, plots een zo andere dimensie waarmee werkelijk alles onder dat panorama komt te liggen? Of is het omgekeerd dat het belang van een zo belangrijk klein element, materieel nog veel kleiner dan een eiwitketen dat virus heet, dermate groot(s) is dat het alles aanraakt wat leeft en bestaat in dit heelal?
Fenomeen laat zich vertalen als verschijnsel. Verschijningen zijn niet aan de orde, maar ook die worden verhaald, onder woorden gebracht. De werkelijkheid voorbij, maar daar uiteindelijk een deel van, onheus vermengd met die kennis die er wel degelijk toe doet. Een glibberig pad naar wat leugenachtig wordt.
De focus van een specialist, deskundige, expert betrekt talloze andere elementen bij zijn aandacht. Holisme als een rode draad bij het afleggen van een nauw pad. Zo kan een onderzoeker zich specialiseren in één boek, of in één denker of alles willen kennen over één soort organisme. Vanuit dat project dat lijkt op rondjes draaien, ontspringt een inzicht dat als een hamerslinger het hele luchtruim gaat doorzeilen: een worp, een sprong naar veel verder dan de diameter van dat rondjes draaien. Van 'in my garden', rond het kerkplein naar de verre stad en ten slotte de wereld. En terug.
Met die ruime verzameling moet je opnieuw inbinden. 'Beschränkung' die het meesterschap inroept om duidelijk, gestroomlijnd of begrijpelijk te blijven. De woorden afwegen, juister kiezen, schrappen en herschrijven. Of te rade gaan bij de dichters, die steeds opnieuw verdriet en vreugde, liefde en afscheid, leven en dood her-zingen. Lucretius, Szymborska, Amanda Gorman.
Woorden hebben ook het nadeel dat ze terecht komen in gevaarlijke shifts: afkortingen of buzz bijvoorbeeld, die te pas en te onpas op tafel gegooid worden (TCO, SDG, TBC …). Maar neem bijvoorbeeld ook 'vrijheid' of 'gezond verstand' of zelfs 'Verlichting'. Die verschuivingen blijven het best beschreven door Karl Kraus: hoe een benoeming van een urgentie plots gerecupereerd en genuanceerd wordt. Men doet die woorden in een ander kader passen, verliest elke definitie uit het oog, misbruikt ze. Stuurt aan op Babelse of kafkaiaanse discussies, filibustert. Duurzaamheid wordt een containerbegrip, ecologie een ideologie, voetafdruk een trend of mode. Minimalisering dus van woorden om het fenomeen zelf te reduceren en het zicht te ontnemen op de werkelijkheid van metingen, van wetenschappelijk inzicht, van gevaar voor samenlevingen.
We blijven schrijven: schrappen en schaven, vervangen en herdenken. Gevoed door een wonder dat groter is dan we ooit hadden vermoed, met dat water. Zoals Craig Foster, die in het Zuid-Afrikaanse kelpwoud een octopus ontmoet. Onachtzaamheid zou zijn leven niet hebben veranderd. Zoals een glas water uit de kraan mij elke dag laat nadenken over onze rijkdom en de bedreiging van zuiver water, planetair onmisbaar. Een vijver aan feiten niet laten uitdrogen blijft een nood, over elk fenomeen.
(foto bovenaan © Gwenny Cooman)
Meer van Francis Geldof