15 januari 2021
Een algoritme voor de democratie
Er is niet te veel, maar juist te weinig filtering op sociale media.
De ontzetting over de extreemrechtse bezetting van het Capitool vorige week woensdag, waarbij vijf mensen het leven lieten, zal nog een tijdje nagalmen. Nog veel ontzettender is dat 45% van de Republikeinse stemmers de bestorming van het Capitool steunt. Niet zo verwonderlijk aangezien zij vast geloven dat de presidentsverkiezingen werden 'gestolen'.
De ideale ondergeschikte van een totalitair regime is niet de overtuigde nazi of communist, maar de persoon die het onderscheid tussen feit en fictie niet meer kent, schreef Hannah Arendt net na WOII. Ook onze premier verwees naar de strijd tegen 'fake news' als belangrijkste les uit het Amerikaanse debacle. Hij kreeg kritiek uit naam van de vrijheid van meningsuiting.
Nochtans merkt minister Van Quickenborne (De Morgen, 11/01) terecht op dat schade aan anderen of gevaar voor de publieke veiligheid legitieme gronden zijn om kwalijke meningen te weren uit het publieke debat. Dat Trump inmiddels gebannen werd van Facebook en Twitter, wordt door velen dan ook als too little, too late bestempeld.
Men realiseert zich nu hoezeer de laissez-faire-houding van socialemediaplatformen, samen met de misinformatie van Fox News en anderen, geleid hebben tot een vergiftigde publieke sfeer. En wie denkt dat het ergste nu over is, ijlt. Er is geen enkel land zonder wannabe-Trumps die dit alles likkebaardend hebben gevolgd.
Men realiseert zich nu hoezeer de laissez-faire-houding van socialemediaplatformen, samen met de misinformatie van Fox News en anderen, geleid hebben tot een vergiftigde publieke sfeer. En wie denkt dat het ergste nu over is, ijlt. Er is geen enkel land zonder wannabe-Trumps die dit alles likkebaardend hebben gevolgd.
Anderzijds zijn velen bevreesd voor politiek correcte censuur, of voor schandpaalactivisme tegen individuele uitspraken die als fout gebrandmerkt en gecanceld worden. Onderzoek wijst uit dat de meerderheid van de bevolking hier behoorlijk afkerig tegenover staat.
En terecht. Het probleem is immers niet zozeer kwalitatief, maar vooral kwantitatief. Het is niet de ene occasionele misleiding of ongepaste opmerking, maar de aanhoudende leugen, haatspraak en stereotypering die maatschappelijke schade toebrengt.
En terecht. Het probleem is immers niet zozeer kwalitatief, maar vooral kwantitatief. Het is niet de ene occasionele misleiding of ongepaste opmerking, maar de aanhoudende leugen, haatspraak en stereotypering die maatschappelijke schade toebrengt.
Die nadruk op het kwantitatieve zit ook achter het bekende concept van de 'filter bubble' of echokamer. De denkfout hier is dat het probleem te weinig diversiteit en te veel filtering is. Onderzoek wijst echter uit dat ook sterk geradicaliseerde burgers een behoorlijke mate van diversiteit te zien krijgen op Facebook. En ook Fox News toont heel wat beelden waarop Democraten hun standpunten uitleggen.
Het echte probleem van Facebook en Fox News is niet de veelheid aan opinies, maar het ontbreken of schenden van de beginselen van redactionele verantwoordelijkheid. Er is dus niet te veel, maar juist te weinig filtering. Lange tijd vormden redacties de poortwachters van het publieke debat, en zorgden deontologische principes voor een evenwichtige filtering. Deze moeten in ere worden hersteld, en sociale media moeten mee in het bad.
Een belangrijke leidraad hierbij is opnieuw het verschil tussen kwaliteit en kwantiteit. Grote voorzichtigheid is geboden wanneer individuele stemmen geweerd worden. Op iemands tenen trappen, of 'politiek incorrect' zijn, is géén grond voor ingrijpen. Democratisch verantwoorde filtering betekent in hoofdzaak ingrijpen op kwantiteit, niet op kwaliteit. Het gaat dus niet om censuur, maar om verspreiding. Welke berichten worden vleugels gegeven door ze op wall en voorpagina te zetten? Hoe laten we afwijkende stemmen toe, maar vermijden we het bombardement?
De prioriteiten zijn dus de actieve bestrijding van grootschalige desinformatiecampagnes, het bannen van personen die herhaaldelijk en systematisch over de schreef gaan, en het niet promoten van misleidende en haatdragende berichten.
Dit gebeurt door mensen én door algoritmes. Beide zijn de afgelopen jaren erg terughoudend geweest, met vrijheid-van-meningsuiting- en filter-bubble-argumenten voorop. Maar dat kan en mag niet zo blijven. We hebben regels nodig, niet alleen wetgeving – zowel in de VS als de EU werkt men hieraan – maar ook nieuwe redactionele standaarden voor de digitale werkelijkheid.
Voor Facebook en Twitter mag het alvast geen probleem zijn om hun redactionele capaciteit uit te breiden. Vergeleken met traditionele media stellen ze vandaag zeven tot vijftien keer minder mensen tewerk voor dezelfde marktwaarde. Daarnaast hebben ze de knowhow om betere algoritmes te ontwikkelen. Overheden moeten eisen dat deze algoritmes openbaar worden gemaakt zodat we ze aan democratisch debat kunnen onderwerpen.
En ook hier bij ons moeten redacties hun rol als democratische poortwachter sterker ter harte nemen, daarbij geholpen door algoritmes die diversiteit en waarachtigheid beide meewegen. Alleen zo verzoenen we de vrijheid van meningsuiting met het herstel van een gezonde publieke sfeer.
En ook hier bij ons moeten redacties hun rol als democratische poortwachter sterker ter harte nemen, daarbij geholpen door algoritmes die diversiteit en waarachtigheid beide meewegen. Alleen zo verzoenen we de vrijheid van meningsuiting met het herstel van een gezonde publieke sfeer.
(oorspronkelijk gepubliceerd in De Morgen, 12/01/2020)
Meer van Pieter Ballon, Ike Picone en Christophe Busch