8 januari 2021
Hoop bij COVID
We ervaren alsmaar meer dat de COVID-pandemie niet enkel een virologisch, maar evenzeer een samenlevingsprobleem blijkt te zijn. Bij regelmaat ontvangen we beschouwingen en interviews met filosofen, HRM-adviesbureaus, motivatiepsychologen, over het belang of zelfs over de reconstitutie van manifest menselijk gedrag zoals hoop, troost, solidariteit, verbinding, talentenaansturing. Ze worden bij wijze van spreken gerehabiliteerd bij fenomenen als burn-out, stress, verlaagd psychisch welzijn, werkloosheid – waar mensen op hun scherpst tegenaan lopen bij deze pandemische crisis en bij de afgeleide beregeling ervan, zoals de lockdownregels. Het betreft gedragsvormen die een positieve impact blijken te bezitten op het verlaagde welbevinden of psychisch welzijn.
Een motivatieconcept als het ABC-model (cf. prof. Maarten Vansteenkiste) beschrijft deze samenhang door middel van de invloed van de motiverende universele, basisbehoeften van autonomie, verbondenheid, competentie op het menselijke gedrag. Het is ook geen toeval dat de neuropsychologie opgang maakt in HRM-modellen van talentaansturing.
Manifest gedrag zoals verbinding, hoop en solidariteit grijpt in op het verlaagd psychisch welzijn van de anderen via de satisfactie van de basisbehoeften. "Praten werkt" bij de verhoogde angstbeleving van senioren, bij de vereenzaming van jongeren. Er zijn natuurlijk methodische verschillen en gradaties in de uitvoering ervan, onder andere afhankelijk van de ernst van de vraag en de wenselijke aanpak ervan via gespreksvormen en therapieën. Maar de opbrengst ervan is gelijklopend. Het betreft de intermenselijke behoeften van limbische en corticale aard die vanaf de geboorte actief zijn op de twee grote assen van het eigen levensplan: de zelfsturing en de wederkerigheid.
Zij sturen de zelfsturing en de wederkerigheid aan en hebben om die reden in de voorgaande eeuwen vorm gekregen in maatschappelijke systemen die het evenwicht ervan onder de vorm van de persoonlijke vrijheid en de solidariteit dienen te garanderen. Dat deze garantie wankel is, is vandaag nog altijd zichtbaar in de uitgesproken, haast spanningsvolle, verschillen tussen sommige landen, bijvoorbeeld in de betrokkenheid met het systeem van de democratische besluitvorming.
De balans tussen beide wordt immers in hoge mate ideologisch en levensbeschouwelijk aangestuurd en is voorwerp geweest van historische conflicten. De geloofsovertuiging van de dogmatische kerk en haar voorschriften is achttien eeuw later op zijn scherpst aangelopen tegen de Verlichting. De menselijke vrijheid en de wederkerigheid hebben zich, met de monotheïstische godsdiensten op kop, bij wijze van spreken geïnstitutionaliseerd in maatschappelijke systemen met de beregeling (de werking van de politieke democratie) en de bemanning (selectieprocedures) ervan.
De Verlichting heeft hierin de rol van de vrijheid van meningsuiting haar ontegensprekelijke plaats gegeven in het systeem van de politieke democratie. We hebben het over de systemen van politiek, zorg, welzijn, onderwijs, cultuur, kerk, die ten gronde de persoonlijke betrokkenheid (vrijheid en zelfontplooiing) en de menselijke wederkerigheid (solidariteit) willen garanderen.
Het betreft systemen waarvan actueel gebleken is dat ze het begeven hebben bij de pandemische COVID-crisis. Ze bleken bovendien moeizaam in een noodzakelijke regelgeving te vatten, zoals bij de aanvaarding van de bubbel en het sluitingsuur. Het blijkt dat de maatschappelijke armoede het als eerste begeven heeft bij de coronamaatregelen, ook in het onderwijs. Dat het psychisch welbevinden bij senioren en jongeren onderuit is gegaan door vereenzaming en angst. Zaken waarop het systeem van de geestelijke gezondheidszorg onvoldoende antwoord kon bieden.
Waar zaten de hoop en de solidariteit in het welzijnssysteem bij de aanpak van COVID? Privé-initiatieven staken weliswaar de kop op, zoals De Warmste Week, de lokale regeling van bezoeken en contacten bij dreigende vereenzaming in de WZC's. De opstoot van de antivaxers en de complotteurs legden mee de weg open voor de beleidsmatige malaise die merkbaar is aan de oversterfte en de hoge besmettingsgraad. Wat betekent dit alles vanuit beleidsmatige opties?
Gaan we achteraf terug doen alsof er niks gebeurd is? Dat zou ons zuur kunnen opbreken. De maatschappelijke systemen en hun beregeling zijn zichzelf immers tegengekomen tijdens deze pandemie, met hun sterktes (de inzet van het zorgpersoneel) en hun zwaktes (de beleidsmatige aanpak).
Vraag is of we verder gaan inzetten op de bestaande of op nieuwe systemen, maar met de ontegensprekelijke garantie van de basisbehoeften? Armoedebestrijding, politiek beleid, opleiding, gelijkekansenonderwijs, CLB-werking, preventieve gezondheidszorg, geestelijke gezondheidszorg, sociaal-culturele werking, die geven de maat aan, zoveel is zeker.
Meer van Paul Vangenechten