Ik las onlangs 'De limieten van de markt' (Paul De Grauwe), een aanrader! Wie schetst mijn verbazing toen ik daarin las dat ICT géén groeiversnelling liet optekenen. Door de computer zijn allicht een paar dingen gaan schuiven, creative destruction heet dat, maar het totale plaatje heeft niet voor een verrijking gezorgd. En voor zover ik kan nagaan ook niet voor een betere verdeling van de rijkdom die we al hebben. Het tegendeel blijkt waar!

Volgens het boek van De Grauwe doet het bbp het met ICT dus niet beter, maar vooral anders. Voor de handel wil dat zeggen dat de kruidenier, de schoenwinkel, enzovoort, vervangen worden door een aanbellende, nieuwe Belg die voor een hongerloon mee het verkeersinfarct organiseert. In een stad als Gent maken op topdagen zo’n 200 bestelwagens eindeloze rondjes. Zelden gaat het om elektrische bestelwagens. De kruidenier en winkelier zitten ondertussen achter een computer anoniem data te verwerken. Tenminste als ze niet werkloos van de vroegere babbels met hun klanten dromen, want de pakjeseconomie laat een negatief jobsaldo na. De pakjesdiensten zijn maar één voorbeeld waarbij voor een maatschappelijke kosten-batenanalyse nog geen programma geschreven lijkt. Dat de servers die de Brave New World mogelijk maken veel CO2 produceren, wordt ondertussen vergeten. Het serververmogen van de Bitcoin pompt evenveel broeikasgas in de lucht als heel Oostenrijk! Alle centrale computers op deze aardkloot samen zijn goed voor 4 à 5 % van de globale CO2-uitstoot. In 2020 zal het internet goed zijn voor een dikke 1,2 miljard ton CO2.

Servers zijn er uiteraard niet enkel om de economie draaiende te houden. Ze zijn er ook voor het 'sociale' en voor het vermaak. Onze vier miljard internetgebruikers (mezelf niet meegerekend) gebruiken tussen de 13 en 20% van hun datatransfer voor porno. Online gaming zit rond de 5% van het totale verbruik, sociale media op minstens 8%. De cijfers zijn niet altijd helder, maar zeker is dat ze snel blijven stijgen. De twee benen van Von der Leyen lopen elkaar in de weg, onder meer omdat ze pakjes ronddragen voor Bezos en consoorten en voor vermaak en sociaal contact digitale dansjes maken.

Op sociale media komen alle kwalen samen, als in een omgekeerde doos van Pandora. Op het internet is al wat men zou moeten weten te vinden, maar de doornseegebruiker heeft nauwelijks enige notie van heuristiek. Het radicaal democratische van de sociale media maakt daarenboven dat de toogpraat van Jan Lul gelijkstaat met de gefundeerde mening van de expert. En omdat iedereen graag gelijk heeft, zoekt men algauw wat men vindt in plaats van omgekeerd. Zoals in de documentaire 'The social Dilemma' glashelder getoond wordt, zorgt de hightechindustrie er dan ook nog eens bewust (!) voor dat de echokamers van de nieuwe zekerheden verslavend werken. Daar komt bij dat door de snelle en brede verspreiding desinformatie, polarisering, racisme en nog meer leuks wereldwijd een megafoon voor de muil krijgt.

In Orwells 1984 staat in elke woning een verplicht tv-scherm waarop de burger de glorierijke daden van Big Brother kan bekijken, maar het ding is ook een camera en dient vooral om de dictator zijn volk nauwlettend in de gaten te laten houden. Het verschil met nu is dat wij alles vrijwillig prijsgeven aan de commercie. Als die ooit de handen in elkaar slaat met de staat is Big Brother echt geboren. Maar we blijven de olifant voeden.

Even terug naar school: het schoolrapport van het techno-optimisme leert dat ICT geen leerwinst oplevert, maar veeleer de natuurlijke hardware trager en slechter doet werken. Leerlingen hebben een steeds kortere aandachtsboog, verleren het schrijven en hebben het steeds moeilijker met begrijpen en samenvatten. Het enige voordeel van computers in de klas is dat men zo beter met computers leert werken. Enig kritisch onderscheid (een pleonasme, ik weet het) tussen doel en middel is niet aan de orde. Oh ja, het is handig dat leerlingen op het net snel alle informatie kunnen vinden, maar dat is niet hetzelfde als kennis, zelfs niet als de informatie correct zou zijn, wat niet altijd het geval is. Aan kennis moet gewerkt worden. Ze is het resultaat van een proces van instructie, verwerking, vergelijking, dialoog, analyse en synthese ... Waarheid gaat samen met kennis, niet met losse weetjes en al zeker niet met de doxologieën op Facebook of idiote dansjes op TikTok. Als ik even nobelprijswinnaar Daniel Kahneman mag parafraseren: het gaat om slow thinking en niet om fast clicking. Pc’s, tablets en zeker smartphones zorgen voor een continu bezig zijn met vluchtigheid: mails checken, grammaticaresistente heen-en-weertjes, gamen … De jeugd heeft geen vrije ruimte meer voor verveling, gepieker, 'pensées' en dus ook niet voor creativiteit. De tijd die wij jongeren achter een scherm(pje) laten doorbrengen, grenst aan het misdadige. We beroven hen van wat er echt toe doet. Ondertussen dromen beleid en directies niet van betere leerkrachten en kleinere klassen, maar van een tablet voor iedereen (dan is de muis overbodig). Als het kan gratis, want het is ondertussen duidelijk dat ICT op school een nadeel is voor de kansarmen. De gaming industrie probeert ons ondertussen wijs te maken dat haar spelletjes echte, nuttige vaardigheden bijbrengen. Hoe een in essentie reactieve bezigheid die leeft van ogenblikkelijkheid in ééndimensionele settings dat voor elkaar zou krijgen, is mij een raadsel. Tenzij gamen een doel op zich wordt.

Of de ICT-mars der dwazen voortdendert onder druk van de markt, een competitieve instelling, een complot van Georges Soros of de rattenvanger van Hamelen, staat nog niet op Twitter.

Ik heb altijd sympathie gehad voor de luddieten die eind 18e eeuw weefmachines vernielden omdat ze zich genaaid voelden door de industriële revolutie. Lord Byron was een fan, maar dat was dan ook een volbloed romanticus.

Het ogenblik om deze tekst te schrijven is slecht gekozen. Stel je voor dat we ons zonder internet en muis door het COVID-jaar hadden moeten spartelen … Maar nu het kleine monster verslagen wordt, is het niet te vroeg om ons af te vragen wat we met het grote beest gaan doen, ook al is het hierboven om polemische redenen allemaal wat eenzijdig voorgesteld. Ook zonder romantisch motief, is dat een zinnige vraag, toch?