25 november 2020
Ik houd van dieren en ik eet ze op
Ben Weyts, minister van onder andere Dierenwelzijn en Onderwijs, lanceerde op 6 oktober een lessenpakket rond dierenwelzijn. ‘Met 'Oog in oog' bieden we leerkrachten instrumenten om enerzijds objectieve informatie aan te reiken aan de leerlingen en anderzijds een open en kritische sfeer te creëren', aldus Weyts.
Het lessenpakket wordt uitgewerkt door de educatieve organisatie Djapo. Met haar denkonderwijs stelt deze organisatie jongeren in staat om een eigen waardenkader te ontwikkelen. Daarmee kunnen ze bewuste keuzes maken met oog op een gezonde planeet en samenleving. Onze kinderen en jongeren zijn immers de volwassenen van morgen, in wie we de hoop op een duurzame toekomst vestigen. Op de denkkaders en -patronen die hun vandaag worden aangereikt, zullen zij later hun realiteit, hun keuzes, hun beleid enten.
Maar hoeveel werk en energie het team van Djapo ook aan deze lessen besteedt, hoe goed de intenties ook mogen zijn, dit lessenpakket doet zijn naam geen eer aan. Het is een naïef sprookje dat kinderen en jongeren een rad voor ogen draait. Dat alles om een verziekt systeem structureel te bestendigen. En mogelijk hebben de ontwikkelaars van de lessen dit zelf niet eens door.
Of wel? In de introducerende webinar gaat men kort in op het begrip 'framing': de werkelijkheid portretteren door woorden en beelden op een bepaalde manier te gebruiken. Sommige aspecten krijgen zo meer, andere net minder nadruk. Een maatschappelijk vraagstuk bespreken zonder framing is vrijwel onmogelijk. Iedere leerkracht moet zich hier van bewust zijn en moet proberen de leerlingen erop te wijzen. Maar, zo stelt men in de webinar, omdat framing meestal onbewust gebeurt, is dat niet noodzakelijk goed of slecht. Mij lijkt dit een twijfelachtige stelling.
_De illusie van neutrale kaders
De 'frames', de denkkaders, van 'Oog in oog' zijn namelijk allerminst neutraal. De website bekijkt het begrip 'dierenwelzijn’ integraal door de bril van de Britse Farm Animal Welfare Council (FAWC). Voor een definitie van dierenwelzijn ging dit adviesorgaan 41 jaar geleden (!) uit van vijf negatieve vrijheden. Hierbij ligt de klemtoon op het vermijden van 'onnodig lijden' (honger, stress ...) en het 'voorzien in de basisbehoeften' van landbouwdieren. Volgens de perceptie van de FAWC betekent dierenwelzijn dus dat landbouwdieren gevrijwaard worden van 'onnodig lijden'. Het verbeteren van de levenskwaliteit is geen aandachtspunt. Het feit dat een individu in staat is te lijden, impliceert echter het vermogen om te streven naar genot. Leed vermijden en naar genot streven zijn bijgevolg de twee basisvoorwaarden om welzijn te bereiken. De vijf vrijheden bepaald door de FAWC erkennen die nood aan genot niet en voldoen daarom niet aan die basisvoorwaarden. Laten we eerlijk zijn, de gehanteerde criteria hebben als doel landbouwdieren zo rendabel mogelijk te maken, niet om hen een fijne tijd te bezorgen.
Bovendien worden we regelmatig met onze neus op de feiten gedrukt door undercoverbeelden van de gruwelijke wantoestanden in legbatterijen, varkenskwekerijen, nertshouderijen en slachthuizen. Ik hoef dan ook niet in te gaan op de klucht die dergelijke regulaties in werkelijkheid zijn. Zo rekenen dierenwelzijnswetten op ons vertrouwen en misleiden ze ons met de illusie dat ze dieren beschermen tegen ernstig leed. Hierdoor worden ze ingezet om het misbruik van dieren te legaliseren, niet om het af te schaffen.
'Oog in oog' schotelt de coulante vijf vrijheden voor als objectieve definitie van 'dierenwelzijn'. Leerlingen en leerkrachten worden verondersteld deze definitie kritiekloos aan te nemen.
Vooralsnog zijn van de lessenpakketten alleen de thema's 'dierenwelzijn' en 'gezelschapsdieren' voor het kleuter- en het lager onderwijs beschikbaar. Kinderen worden op speelse wijze uitgenodigd om te kijken door de ogen van een hond, een kat, een kip in hun eigen tuin. Ze leren dat de persoonlijkheid van hond Max verschillend is van die van hond Tobias. Het vrolijke 'Oog in oog'-lied laat hen als varken achter mama aan knorren en rollen in de modder. Ze ondervinden dat de behoeften en voorkeuren van dieren niet altijd dezelfde zijn als die van mensen. 'Oog in oog' stimuleert dus volop het inlevingsvermogen dat eigen is aan jonge kinderen. Empathie, betrokkenheid en verbondenheid zijn sleutelwoorden, drie sterktes die hun bewustzijn en toekomstige handelen zullen verrijken.
Maar op welke leeftijd, vraag ik me af, in welk leerjaar en vooral op welke wijze zal 'Oog in oog' leerlingen confronteren met het feit dat een biggetje in de vee-industrie geen kans krijgt om achter mama aan te hollen, omdat mama levenslang gekluisterd ligt tussen ijzeren stangen? Dat het nooit zal genieten van de modder of de frisse buitenlucht? Welk verhaaltje zullen kinderen te horen krijgen over de melkkoe van wie de melk bestemd is voor menselijke consumptie? Zullen onze jongeren dan ook op ludieke wijze leren hoe ieder stierkalfje onmiddellijk na de geboorte wordt weggegrist van zijn moeder om op het bord te belanden als wit of rosé kalfsvlees? Had de anonieme kip op hun bord dan geen persoonlijkheid? Of wordt die simpelweg ontkend? Hoe objectief zullen die lessen worden gegeven? Hoe zal die gevierde aangeboren empathie op pedagogische wijze worden gekneveld en gekanaliseerd naar slechts enkele uitverkoren diersoorten? De kinderen leren zich te verplaatsen in het perspectief van de vertroetelde hond Max. Zullen ze ook uitgenodigd worden zich te verplaatsen in het gevoelsleven van de zeug die veroordeeld is tot levenslang biggen werpen tussen ijzeren stangen? Zelfs bedekt met de pleister van de holle term 'dierenwelzijn', lijkt dat me een nogal traumatische ervaring.
_De mythe van een hiërarchie
Hoe ze dat zullen klaarspelen weet ik niet – al heb ik mijn vermoedens. Voor twee dingen houd ik echter mijn hart vast. Ten eerste classificeert 'Oog in oog' dieren in vier subgroepen: gezelschapsdieren, landbouwdieren, exotische dieren en proefdieren. Kinderen zullen via deze lessenpakketten geconditioneerd worden om dieren te compartimenteren. Ze zullen – net zoals de overgrote meerderheid van ons – gemanipuleerd worden om te geloven in de mythe van een hiërarchie van morele status. Ze zullen handelen naar deze wereldverbreide mythe en daardoor de intrinsieke waarde van individuen van sommige diersoorten erkennen, terwijl ze die van individuen van andere diersoorten zullen ontkennen. Vanuit de denkbeeldige positie van morele superioriteit van de mens, zullen ze bepaalde dieren sterker blijven onderdrukken dan andere. De hond en de kat krijgen de status van gezelschapsdier, de koe en het varken het brandmerk van nutsdier, met andere woorden gebruiksobject. De onrechtvaardigheid van dat laatste wordt verzacht met de illusie van dierenwelzijn. En zo worden onze kinderen deel gemaakt van een metasysteem, georganiseerd rond het geloof in een hiërarchie van morele status. Binnen deze hiërarchie staat de mens uiteraard in de bevoorrechte positie – het is dan ook zijn eigen constructie.
Ten tweede heb ik een vermoeden waarom het zo belangrijk is dat onze jongeren wennen aan het idee dat de belangen van dieren minderwaardig zijn aan die van mensen. Minister Weyts motiveert het project 'Oog in oog' als volgt: jongeren zijn 'de potentiële diereneigenaars en mogelijke consumenten van dierlijke producten van vandaag en morgen'. Ziedaar het ultieme denkkader, onverholen geëxpliciteerd, maar toch niet benoemd en voor de doorsneelezer misschien niet eens aanstootgevend. De jongeren van vandaag zijn de markt van morgen. Ten voordele van de economie wordt niet alleen de individuele waarde van dieren ontkend – ze zijn slechts producten –, maar ook de mens wordt van kindsbeen af in zijn rol van schakel in het economisch systeem geduwd. Onder de romantische sluier van dierenliefde en gehuld in het masker van objectiviteit, kneedt de overheid iedereen tot goedgelovige consument. Een systeem van onderdrukking wordt via het onderwijs structureel verankerd en gerechtvaardigd. In de setting van een instituut waarin iedereen vertrouwen stelt, worden denk- en gedragspatronen aangeleerd die jongeren uiteindelijk aanzetten tot handelingen die in strijd zijn met de kernwaarden die hun aangeboren zijn: empathie, rechtvaardigheidszin en mededogen. Ze zullen het normaal vinden dat ze met onbevangen liefde hun kat in de ogen kunnen staren en ze zullen zich nooit afvragen waarom ze een varken niet met een open hart in de ogen kunnen kijken. Ze hebben dat immers op school geleerd.
Ik ga ervan uit dat hier een denkfout wordt gemaakt door de overheid en de ontwikkelaars van het lessenpakket. Indien dat niet het geval is, rijzen bij mij bijkomende vragen. Wat is het werkelijke doel van deze lessenpakketten? Waarom wil men de perceptie van mensen zo vervormen dat ze geloven dat ze van sommige dieren kunnen houden en het recht hebben andere dieren uit te buiten?
Is het toeval dat zo een lessenpakket precies nu wordt ontwikkeld, nu steeds meer mensen vaker plantaardige alternatieven verkiezen boven dierlijke producten? Boerenorganisaties zijn misnoegd over initiatieven als 'Dagen Zonder Vlees'. De landbouwlobby is boos om de negatieve berichtgeving over het effect van vlees eten op de gezondheid en op het milieu. In oktober verwierp het Europees parlement het voorstel van de landbouwcommissie om benamingen als 'worst' of 'steak' te verbieden voor vegetarische producten. Zou 'Oog in oog' een verdoken campagne kunnen zijn om het imago van de veeteelt en het vlees eten op te poetsen? Wist u dat het thema 'dierenwelzijn' in de jaren tachtig van de 20ste eeuw door Margaret Thatcher geschrapt werd van de politieke agenda, omdat de dierenrechtenbeweging beschouwd werd als een 'bedreiging voor het kapitalisme' (Ryder 2000: 35)?
Citaat: Ryder, R. (2000). Animal Revolution: Changing Attitudes Towards Speciesism. Oxford: Berg.
Meer van Julie Meers