29 september 2020
Rechten, laten we er omzichtig mee omspringen
Toen ik laatst een kop in de krant zag, dacht ik eraan dat wij niet altijd zorgzaam omspringen met onze gekoesterde rechten. Of dat we het begrip toch minstens semantisch aan het uithollen zijn. Het zou niet het eerste woord zijn dat uiteindelijk helemaal niets meer betekent.
De krant kopte dat het ziekenfonds zou tussenkomen in het bekostigen van sekswerkers voor mensen met een beperking, want 'daar hadden zij toch recht op'. Uiteindelijk ging het enkel om een mager bedrag voor een consult van een therapeut. Maar dat is mijn punt niet, want ik vind het een prima maatregel; het is hen gegund.
Waar ik vraagtekens bij plaats, is de bijna constante stroom rechten waarover wij zouden moeten beschikken volgens mensen die waarschijnlijk van zichzelf vinden dat ze hoge morele standaards hanteren. Het recht van de een is nochtans de plicht, of minstens de taak, van de ander. Als je iemand een recht op iets geeft, dan is er iemand die dat iets moet leveren. En in het geval van die sekswerkers wordt dat wel heel tastbaar. Zij worden betaald om diensten te leveren. Mijn loodgieter ook, maar dat betekent nog niet dat ik rechten kan doen gelden op probleemloos douchen. Ik geef opzettelijk een loodgieter als voorbeeld omdat ik ook al gehoord heb over mensenrecht op zuiver water en zelfs op toiletten. Daar bedoel ik niet mee dat we ons niet zouden moeten beijveren om waterputten te helpen financieren, maar dat we iets zuiniger moeten omspringen, niet alleen met water, maar ook met woorden. Zeker als het gaat over woorden die een waardevolle lading te dekken hebben.
Rechten zijn namelijk zelden gratis. En laat dat nu net het probleem zijn, want politici en vooral mensen die constant morele vergezichten lopen aan te wijzen, hebben het haast nooit over het prijskaartje. En zeker niet over degene die de rekening aangeboden krijgt natuurlijk. Op die vraag hebben ze meestal wel een antwoord klaar, dat wel. Vaak zijn het variaties op: de rijken, de 0,1%'ers, de belastingontduikers of de superrijken. Uitstekend idee, dat zou inderdaad nog eens een oplossing zijn. Laat het me weten als je een systeem gevonden hebt om dat probleemloos af te dwingen zonder economische neveneffecten of kapitaalsvlucht en installeer meteen ook de wereldvrede.
Allerlei soorten rechten worden ook slordig door elkaar gehusseld. Om theoretisch over mensenrechten te beschikken, moet je alleen maar geboren worden, je hoeft daar verder niets voor te doen. Maar die worden vlotjes verward met burgerrechten. Je hebt burgerrechten omdat je burger van een land bent. En daar staat wel iets tegenover. Dat je bijvoorbeeld minstens de daar geldende wetten en liefst ook de geplogenheden respecteert.
Begrijp me niet verkeerd. Ik pleit niet voor een cynische wereld zonder idealen, ook al zijn die niet allemaal haalbaar. Ik beweer dat het te gemakkelijk is telkens een ethisch heuveltje te bestijgen als je ergens een onrecht bespeurt. Ga je voor meer rechtvaardigheid? Vooral doen, maar zeg er dan bij hoe je het gaat betalen of realiseren. Ga je het financieren door de wachtrijen in de psychiatrie nog iets langer te maken of ga je nog meer cultuursubsidies beknotten? Als je oproept om meer vluchtelingen te helpen, ga je dan ook uitleggen wat je met ingevoerde religieuze groepseisen gaat doen? Kwestie van te voorkomen dat mensen gaan uithuilen bij populisten.
Rechten blijken in handen van sommige rechthebbenden nogal vatbaar voor interpretatie. Godsdienstvrijheid bijvoorbeeld is zo'n fundamenteel recht dat vaak opgerokken raakt tot een recht om niet beledigd te worden. Een zelfgefabriceerd recht op lange tenen hoeven we niet te honoreren.
Toegegeven, het is niet eenvoudig. Deel zo veel mogelijk rechten uit, maar weet dat ze niet gratis zijn. Noch financieel, noch qua impact. Misschien moet we voor politici en bestijgers van The Moral Highground een appje maken dat alarm slaat zodra je iets belooft zonder te zeggen hoe je het gaat realiseren.
Deze tekst werd eerder gepubliceerd in het VAT (Vrijzinnig Antwerps Tijdschrift).
Meer van Max Schneider