Dat was eind negentiende eeuw. Een decennium later kwam Henry Ford met zijn model T op de markt. Door de nieuwe massaproductieprocessen werd de auto heel goedkoop en liep ze heel snel van de band. De auto's waren allemaal zwart, want enkel zwarte verf droogde snel genoeg. Daar kon de paardenkoetsindustrie niet tegenop. Binnen de vijf decennia daalde het gebruik van paarden met een factor tien, vanzelf, zonder acties van dierenactivisten, campagnes van milieuorganisaties of regulering van overheden. Ook de walvisjacht kelderde door de uitvinding van kerosine voor de olielampen. En miljoenen postduiven verdwenen door de telegraaf en telefoon. De schapenteelt daalde drastisch door de komst van nylon kunststofvezels. Het gebruik van varkens voor insulineproductie werd gestaakt door genetisch gemanipuleerde bacteriën die menselijke insuline produceren. De konijnen voor cosmeticatesten werden vervangen door menselijke huidcelculturen. En in de filmindustrie zien we een digitalisering van dieren: in 1978 speelde Clint Eastwood nog naast een echte orang-oetan, in 2020 zit Harrison Ford naast een computergeanimeerde hond (want een echte hond aanleren om tegelijk te blaffen en te lopen, is moeilijker).

Al tienduizend jaar verkennen we het technologielandschap, de ruimte van alle mogelijke technologieën. Omdat we veel in contact kwamen met dieren, gingen we al snel dieren gebruiken in onze technologieën, voor voeding, transport, communicatie, geneesmiddelen, vermaak enzovoort. Maar dat bos van dierlijke technologieën in het technologielandschap is redelijk klein. Anno 2020 zijn we al veel verder gevorderd in het technologielandschap en staan we op veel hogere bergtoppen. Op alle vlakken worden dieren vervangen door diervrije technologieën, waarvan we steeds efficiëntere uitvinden. Ook in de landbouw. Vroeger waren dieren nodig in de landbouw, om de akkers vruchtbaar te houden en oneetbare voedselresten te verwerken, en in de voeding, om mensen te voorzien van essentiële eiwitten, mineralen en vitaminen. Maar nu ontdekken we steeds meer gezondere en milieuvriendelijkere, diervrije alternatieven voor vlees, zuivel en eieren. Volwaardige veganistische voedingspatronen behoren nu tot de gezondste, milieuvriendelijkste, en natuurlijk diervriendelijkste voedingspatronen.

De mondiale veeteelt creëert nieuwe zoönotische infectieziektes zoals varkensgriep en vogelgriep, veroorzaakt de meeste voedselschandalen, verbruikt drie kwart van de antibiotica, bezet drie kwart van de landbouwgrond, gebruikt een derde van de pesticiden en stoot een zevende van de broeikasgassen uit. De veeteelt is gevaarlijk voor de volksgezondheid en het milieu.
Enkele recente publicaties in Nature wijzen op een sterk onderbelicht voordeel van veganisme. Als we mondiaal veganistisch zouden eten, dan komt er bijna een miljard hectare landbouwgrond vrij die geschikt is voor spontane herbebossing. Die bossen kunnen meer dan de helft van alle CO2 opnemen die door fossiele brandstoffen in de atmosfeer en de oceanen terecht kwam sinds de industriële revolutie. Met een veganistische voeding vermijd je de uitstoot van 1 ton CO2-equivalenten per jaar en kan je daarenboven nog eens 6 ton CO2 per jaar opvangen door herbebossing. Ter vergelijking: een gemiddelde mens op aarde stoot ongeveer 7 ton CO2 per jaar uit. Dit maakt van diervrije, veganistische voeding mogelijk een van de effectiefste klimaatmaatregelen.

Maar dan is er de vraag: wat is de meest kosteneffectieve methode om een mondiale diervrije voeding te realiseren? Jezelf overtuigen om veganistisch te eten hoeft je niets te kosten, maar campagnes om anderen te sensibiliseren en aan te zetten om vlees te minderen, zijn niet kosteloos. We kunnen protestacties doen tegen de vee-industrie, maar die gaan zich verzetten. En de uitdaging ligt bij de traditionele vleeseters, die niet open staan voor boodschappen zoals "eet veganistisch" of "word veganist". Dergelijke boodschappen geven de indruk dat men nieuwe dingen moet leren (zoals veganistisch koken) en van gedrag en identiteit moet veranderen (een veganist moet worden). Dat stuit op psychologische weerstand.

Technologische innovaties in de voedingswetenschap laten straks toe om een nieuwe boodschap te brengen: "Eet vlees, geen dieren". Met precisiefermentatie en cellulaire landbouw zouden we diervrij celkweekvlees kunnen maken, dus spierweefsel zonder dier, dat een stuk goedkoper, veiliger, diervriendelijker en milieuvriendelijker is dan dierlijk vlees. Hetzelfde geldt voor melk zonder koe en ei zonder kip. Veganistische gedragsverandering wordt dan overbodig. We hoeven het dan zelfs niet meer te hebben over veganisme, want mensen kunnen nog steeds vlees, zuivel en eieren eten. Alleen worden er geen dieren meer gebruikt in het productieproces.

Het financieel steunen van wetenschappelijk onderzoek naar celkweekvlees zou wel eens superkosteneffectief kunnen zijn. Even een ruwe berekening.
De mondiale veeteelt is een grootschalige vorm van dierenleed, waarbij jaarlijks zo'n 100 miljard veedieren opgesloten en gedood worden. In Europa krijgt die veeteelt jaarlijks 30 miljard euro subsidies. Daarmee vergeleken is diervrij celkweekvlees sterk verwaarloosd: de mondiale financiering (door overheden, bedrijven en vooral door rijke investeerders zoals Bill Gates) voor onderzoek en ontwikkeling van celkweekvlees bedraagt slechts zo'n 100 miljoen euro per jaar. Stel dat die investeerders elk jaar evenveel blijven investeren totdat spotgoedkoop kwaliteitsvol celkweekvlees op de markt komt (mogelijks binnen twintig jaar). Eens het op de markt komt, zullen consumenten de productie en marketing wel betalen. Nu (de komende twintig jaar) kunnen we dat proces versnellen door zelf een centje bij te dragen. Als we een euro doneren aan celkweekvleesonderzoek, dan zouden we dat celkweekvlees pakweg een honderdmiljoenste van een jaar sneller op de markt hebben. Stel nu dat dit celkweekvlees conservatief geschat slechts één kans op tien heeft om de problemen van de veeteelt op te lossen (of slechts 10% van de vee-industrie kan wegconcurreren).

We hebben nu drie getallen (100 miljard veedieren, 1/100 miljoen euro en 10% kans) die aangeven hoe grootschalig het veeteeltprobleem is, hoe sterk verwaarloosd het alternatief is en hoe sterk het alternatief een oplossing biedt. Vermenigvuldigen we die getallen, dan komen we (heel ruw geschat) uit op een kosteneffectiviteit van 100 veedieren per euro. Met andere woorden: geven we een euro uit aan celkweekvleesonderzoek, dan besparen we het leed van 100 veedieren in gevangenschap. Een dergelijke kosteneffectiviteit ligt al gauw tien of honderd keer hoger dan traditionele veganistische campagnes en is onhaalbaar in vergelijking met bijvoorbeeld een uur actie voeren of vrijwilligerswerk doen bij een dierenrechtenorganisatie.

Die 100 veedieren komen overeen met een broeikasgasuitstoot van 10 ton CO2-equivalenten. Met 10 ton CO2-reductie per euro is celkweekvleesonderzoek een erg kosteneffectieve manier om onze CO2-uitstoot te compenseren. De meeste CO2-compensatieprojecten hebben een kosteneffectiviteit van minder dan 0,1 ton CO2 per euro. Binnen de Effectief-Altruïsmebeweging is het al langer geweten dat een kleine minderheid van goede doelen en maatregelen om de wereld te verbeteren veel effectiever zijn dan de grote meerderheid.

De berekening van de kosteneffectiviteit van maatregelen tegen dierenleed laat zien hoe waardevol geld is, zeker als het geïnvesteerd wordt in technologisch onderzoek. Binnen de milieubeweging ontstond het ecomodernisme dat focust op technologische innovaties om milieu- en klimaatproblemen op te lossen. De organisatie Let's Fund analyseerde de impact van verschillende klimaatmaatregelen en concludeerde dat onderzoek en ontwikkeling van 'clean energy' het meest doeltreffend is. Hetzelfde geldt voor 'clean meat' (celkweekvlees). Zo kan binnen de dierenrechtenbeweging het veganmodernisme ontstaan, dat wijst op de hoge effectiviteit van technologische innovaties in diervrije voeding. Dat veganmodernisme zou wel eens tot de val van de vee-industrie kunnen leiden.

Mocht je ook willen bijdragen aan een van de meest effectieve dierenwelzijns- en klimaatmaatregelen, dan kan je geld doneren aan New Harvest die open source wetenschappelijk onderzoek naar celkweekvlees financieren.

Stijn Bruers geeft op woensdagavond 30 september om 19.30 uur (onthaal vanaf 19.15 uur) een online lezing over dierenrechten: van coronacrisis tot dierendebacle, via het platform Zoom. U kan inschrijven tot woensdagmiddag via een mailtje naar [email protected].

De aankondiging van de activiteit kan u ook terugvinden in de nieuwsbrief van het Humanistisch Verbond van 14 september.