Dit verslag sluit naadloos aan op het jaarlijks gepubliceerde Freedom of Thought-rapport. Dit rapport bevat traditiegetrouw de vele onderzoeksresultaten van onafhankelijke onderzoekers en humanistische organisaties. Het brengt gedetailleerd verslag over de wereldwijde positie van vrijdenkers, ongelovigen en andersgelovigen. Naar jaarlijkse traditie is het helaas weinig opbeurende literatuur.
Er is één constante: gelovigen worden meestal bevoorrecht. Ongelovigen kunnen rekenen op wantrouwen, atheïsten en afvalligen riskeren vaak een gevangenisstraf of, in het ergste geval, de doodstraf. Een wetgevend arsenaal bestraft religiekritiek, geloofsverzaking of blasfemie. Niet zelden wordt dit door administraties of bepaalde religieuze groepen gezien als een vrijgeleide voor pesten, sociale isolering en 'mobbing' (het pesten van een individu door een groep).

Het Humanist at Risk-rapport bevat de persoonlijke ervaringen van 76 respondenten, (humanisten en gelijkgezinden, referentiepersonen en leden van bepaalde organisaties) in voormelde acht landen. Hun getuigenissen werden aangevuld met relevante onderzoeksgegevens die in vorige Freedom of Thought-rapporten zijn verwerkt. De verzamelde gegevens werden, zover als mogelijk, geverifieerd door gebruik te maken van derdenbronnen. In bepaalde landen worden andersdenkenden immers doodgezwegen in de pers of eerder stilzwijgend gestigmatiseerd en op subtiele wijze gepest. De samenstellers van het rapport wijzen er dan ook op dat er nood is aan onderbouwde gegevens met betrekking tot de positie van humanisten, atheïsten en andersgelovigen wereldwijd. Dit gebrek aan gedetailleerde, verifieerbare en vergelijkbare gegevens hypothekeert immers volledigheid, vergelijking en trendonderzoek.

Men stelt vast dat er een groeiend gebruik is van wetgeving die blasfemie strafbaar stelt om andersgelovigen te vervolgen. Ook wordt geweld niet geschuwd. Humanisten in Maleisië hebben het over het feit dat 'humanists and non-religious people are regularly attacked by zealous Muslims'. In andere landen, waaronder Pakistan, is zich manifesteren als humanist zeer risicovol: '… you must have the courage to lose everything'. In nog andere landen komt het voor dat humanisten het slachtoffer worden van getolereerde lynchpartijen. Ook overheden zelf zijn immers niet vrij van schuld. Kritische opmerkingen of het pleiten voor tolerantie jegens andersdenkenden of religievrijheid, worden makkelijk onder de noemer godslastering gestopt en geven carte blanche aan vervolging en bestraffing. Zo getuigt iemand: 'Blasphemy laws are in place which would legalize murdering me'.

Het is niet verwonderlijk dat een van de landen waaraan aandacht wordt geschonken Nigeria is. Mubarak Bala, die voorzitter is van de humanistische beweging en die ook meewerkte aan het rapport en die de vervolging van ongelovigen in Nigeria aan de kaak stelt, werd op 28 april 2020 gearresteerd. De beschuldiging luidde godslastering. Bala had zich op Facebook te kritisch uitgelaten over religie. Hij is op 30 april overgebracht naar Noord-Nigeria, waar de Sharia-wetgeving van toepassing is en godslastering met de dood wordt bestraft. Wat er onder het recht op vrije meningsuiting, zoals vastgelegd in de Nigeriaanse Grondwet, begrepen moet worden, is allesbehalve duidelijk. Waarnemers onderstrepen dat de overplaatsing van Mubarak Bala een strategische keuze is. Onder meer Amnesty International, het Humanistisch Verbond in Nederland en deMens.nu in Vlaanderen zetten zich in voor Bala.

Wat Colombia betreft rapporteren humanisten dat zij regelmatig vijandig worden bejegend of lastig worden gevallen wanneer zij zich kritisch uitlaten over geloofskwesties of niet wensen deel te nemen aan bepaalde rituelen. In India is het dan weer het ronduit gevaarlijk om zich te uiten als rationalist of humanist. Een bekende casus is de moord op Narendra Achyut Dabholkar, een Indiase arts, auteur en rationalist die brutaal uit de weg werd geruimd. Bekend is ook de moord op H. Farook, ex-moslim, die vermoord werd door fanatici omdat hij zijn kinderen opvoedde in de geest van Kadavul illai (er is geen god). De getuigenissen wijzen erop dat het gebrek aan effectieve en efficiënte opsporing en vervolging borg staat voor een klimaat van onzekerheid en straffeloosheid. Indonesië kenmerkt zich in bepaalde gevallen door het gebruik van wetgeving die godslastering strafbaar stelt om elke kritische houding in de kiem te smoren. Niet enkel humanisten worden geviseerd. Een rechter in de stad Medan veroordeelde bijvoorbeeld een boeddhistische vrouw tot anderhalf jaar cel, omdat ze had gevraagd of men de luidsprekers van een moskee bij gebedsoproepen niet wat minder luid kon afstellen. Dit leidde ook tot een pogrom tegen boeddhisten. Tempels en Boeddhabeelden moesten eraan geloven. In Maleisië is het dan weer een online atheïstisch platform dat werd geviseerd. De Atheist Republic Consulate of Kuala Lumpur had naar aanleiding van een jaarlijkse vergadering een foto van de deelnemers op Facebook verspreid. Enkele dagen later leidde dit tot een natiewijd debat over geloofsafval: hadden er moslims deelgenomen aan die activiteit en zo ja, was het dan niet de taak van de overheid om op te treden? Vervolging op grond van godslastering is een vaak voorkomende praktijk, ook in Pakistan. Zo moest Fauzia Ilyas, secularistisch activist en medeoprichter van de Atheist & Agnostic Alliance, Pakistan ontvluchten en asiel aanvragen in Nederland omdat de autoriteiten haar dreigden op te pakken voor blasfemie en haar leven in gevaar was. Seculiere en islamkritische opmerkingen worden niet getolereerd. Bij ons kreeg de vervolging van Rishvin Ismath, ex-moslim en medeoprichter van de Council of Ex-Muslims of Sri Lanka bekendheid. De namen van de leden werden bewust publiek gemaakt. Rishvin Ismath werd en wordt regelmatig bedreigd. Hij was in augustus 2019 samen met andere sprekers te gast in Amsterdam (de Balie) op een treffen (Touching the Holy Subject) waar blasfemie in relatie tot mensenrechten werd besproken.

Op basis van de verzamelde gegevens formuleerde Humanists International een reeks aanbevelingen die, indien geconcretiseerd, de levensomstandigheden van humanisten en vrijdenkers aanzienlijk zouden kunnen verbeteren. Centraal staan het respect voor vrijheid van meningsuiting, gewetensvrijheid en vrijheid van vereniging. Een klassiek heikel thema is immers de vraag of onder de vrijheid van godsdienst ook niet de vrijheid moet worden verstaan om er niets mee te maken te willen hebben.

In bepaalde gevallen werden de voorstellen zo gemodelleerd dat ze onmiddellijk toepasbaar zijn in een aantal landen. In andere gevallen gaat het om eerder algemene voorstellen. Voor een aantal landen worden specifieke artikelen uit het strafrecht aangehaald die het voorwerp moeten zijn van grondig onderzoek en herwerking. Ten slotte is er een uitdrukkelijk pleidooi om onder meer de blasfemiewetgeving te verbieden.

Ook pleit men voor het opstarten en het promoten van initiatieven die cohesie en tolerantie bevorderen. Interlevensbeschouwelijke dialoog moet een normale zaak worden. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan het bestrijden van haatversterkend taalgebruik en er moeten ook maatregelen worden uitgevaardigd tegen het banaliseren van proselitisme en intolerantie jegens andersdenkenden. Geloofsverzaking mag niet worden gedemoniseerd. Het weigeren van de toegang tot de arbeidsmarkt of het bemoeilijken van zelfs eenvoudige administratieve procedures moet worden verboden.

Verwijzende naar het ontbreken van gegevens is er ook een pleidooi om via doorgedreven internationaal onderzoek de positie van humanisten, minderheidsgroepen en andersgelovigen in kaart te brengen.

Het probleem van het in kaart brengen van de levensbeschouwelijke aanhang en de positie van de gelovigen en andersgelovigen is ook bij ons herhaaldelijk onderstreept. Diverse onderzoeksinstituten, waaronder het Pew Research Center (PEW), de European Social Survey European Research Infrastructure (ESS ERIC) en het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) hebben daarvoor gepleit. De complexiteit van de zingevingsscene in kaart brengen is echter ook in België niet evident (of gewenst?).