27 april 2020
De missing link: hoe de coronacrisis verband houdt met het vlees op uw bord
De coronacrisis en bijbehorende maatregelen doen ons nadenken over de manier waarop we onze maatschappij vormgeven. We stellen ons zorgbeleid in vraag, en we vragen ons af wat de gevolgen zijn van de wereld als dorp, waarin een virus zich razendsnel van de ene naar de andere kant van de planeet kan verspreiden. In de dagelijkse tornado aan vragen klinken de laatste tijd ook meer en meer stemmen die vraagtekens plaatsen bij de relatie tussen mens en natuur.
Voor een aantal wetenschappers die in hun professionele leven virussen bestuderen, kwam de huidige COVID-19 uitbraak niet als een grote verrassing. Een wereldwijde uitbraak van een ongekend virus was volgens velen slechts een kwestie van tijd, en andere varianten zouden reeds in de rij staan om COVID-19 af te lossen. Met dergelijke getuigenissen in het achterhoofd, wordt het moeilijk om COVID-19 te beschouwen als het resultaat van louter pech of malchance. Het wordt ook psychologisch moeilijker om de ingrijpende maatregelen te aanvaarden, wanneer men niet langer kan geloven dat de huidige crisis een once in a lifetime uitdaging is.
Waarom de uitbraak van het volgende virus slechts een kwestie is van tijd? Ik zet het kort voor u uiteen. De laatste decennia destabiliseren we in een duizelingwekkend tempo ecosystemen wereldwijd. We veranderen landschappen, kappen tropische wouden en dringen diep door in ongerepte natuurgebieden, in functie van landbouw, mijnbouw of houtkap. Door ondoordacht invloed uit te oefenen op de natuur, zorgt men ervoor dat de balans van complexe ecosystemen verstoord wordt. Wanneer men bijvoorbeeld een deel van een woud ontbost, veranderen de verhoudingen in het ecosysteem van dat woud. Bepaalde diersoorten verliezen dan hun habitat en riskeren uit te sterven, terwijl andere net voordeel halen uit de verstoorde balans, waardoor hun aantal kan toenemen. Knaagdieren en vleermuizen hebben het geluk tot deze laatste categorie te behoren. Wij hebben het ongeluk dat juist deze soorten bij uitstek dragers zijn van ziekten en virussen. In tegenstelling tot u en ik, blijven vleermuizen en knaagdieren niet in hun kot. Waar tropisch woud en plantage aan elkaar grenzen, mengen deze dieren zich makkelijk onder de mensen, met als gevolg een hoger risico dat de virussen veranderen van gastheer en overgedragen worden op de mens. Dergelijke vormen van destabilisering van ecosystemen worden door wetenschappers gezien als de belangrijkste oorzaak van de overdracht van ziekten zoals COVID-19.
In artikels die virusuitbraken linken aan schadelijke menselijke ingrepen in ecosystemen, wordt landbouw vernoemd als oorzaak van ontbossing. Verder wordt er doorgaans echter niet gespecifieerd, ten onrechte. Landbouw is een zeer brede categorie die verschillende deelsectoren omvat, van kleinschalige akkerbouw tot grootschalige industriële veeteelt. Als we het onderscheid niet maken tussen al die deelvormen, kan dat tot een gevoel van onmacht en tot schouderophalen leiden, omdat het op die manier een weinig concreet en moeilijk te vatten concept wordt. We hebben nu eenmaal meer landbouwgrond nodig, willen we de steeds groeiende wereldbevolking kunnen voeden. Jammer voor het Amazonewoud, maar wat moeten we anders?
Laat ons een andere denkpiste verkennen. Van de nieuwe infectieziekten kan 31% gelinkt worden aan de aantasting van tropisch bos, zo stelt Peter Daszak, directeur van de EcoHealth Alliance. Wat als ik u daarbij zou vertellen dat meer dan drie kwart van de ontbossing van het Amazonewoud gelinkt kan worden aan slechts één bepaalde landbouwsector? En wat als die ene sector bovendien een van de minst efficiënte manieren is om een groeiende wereldbevolking te voeden op een beperkte planeet?
De wereldwijd groeiende vraag naar dierlijke producten maakt van de veeteeltindustrie de nummer één oorzaak van ontbossing van het Amazonewoud. In snel tempo maakt tropisch regenwoud daar plaats voor (industriële) veeteeltbedrijven en plantages voor veevoeder. In tegenstelling tot wat sommigen graag geloven, is het dus in grote mate toeval dat de bron van de huidige virusuitbraak zich in China bevond. Ook in het Amazonewoud leven vleermuizen en wilde dieren die (voorlopig) onbekende virussen met zich mee kunnen dragen. Door hun natuurlijke ecosystemen te vernielen en om te vormen tot sojaplantages en veeteeltbedrijven, dwingen we deze dieren om dichter samen te leven met de mens, wat het risico op de verspreiding van nieuwe ziektes aanzienlijk doet toenemen.
De link tussen virusuitbraken zoals de COVID-19 epidemie en het vernietigen en destabiliseren van complexe ecosystemen word vandaag steeds vaker benadrukt in het publieke debat rond corona. De link tussen ontbossing en veeteelt blijft echter sterk onderbelicht. Toch is het cruciaal om in te zien op welke manieren al deze factoren met elkaar in verband staan. Wanneer we begrijpen dat onze dagelijkse voedingsgewoonten op talloze manieren naar onze eigen samenleving terug worden gekatapulteerd, wordt het duidelijk dat we geen reden of excuus hebben tot machteloosheid en schouderophalen. Onze groeiende wereldbevolking moet gevoed worden, dat is evident. Maar de manier waarop, die hebben we zelf in de hand. De coronacrisis die we vandaag beleven kan een van de vele redenen zijn om ons westerse vlees- en zuivelrijke voedingspatroon grondig te herzien.
Hoewel corona de meeste sectoren tot een pauze dwingt, nam de illegale houtkap in het Amazonewoud in maart dit jaar maar liefst 30 procent toe. Door de gedwongen isolatie is er deze periode minder controle, waardoor illegale houtkappers hun slag kunnen slaan. De inbreuk op ecosystemen gaat op die manier verder aan een angstaanjagend tempo, en het lijkt slechts een kwestie van tijd voor we zullen spreken over een Braziliaans virus, in plaats van over een Chinees virus. Zijn we bereid om op regelmatige basis lockdown-maatregelen te aanvaarden, in ruil voor onze dagelijkse portie (runds)vlees? Zonder fundamentele veranderingen in onze eetgewoonten zal er dagelijks Amazonewoud blijven sneuvelen, waardoor we de deur voor het volgende virus steeds verder open zetten.
_Bronnen
- Rainforest Partnership. The Beef Industry and Deforestation. RAINFOREST PARTNERSHIP, 8 augustus 2016. rainforestpartnership.org, https://rainforestpartnership.org/the-beef-industry-and-deforestation/.
- Greenpeace International. Deforestation, Meat Production Driving Climate Crisis. Greenpeace International, 8 augustus 2019. www.greenpeace.org, https://www.greenpeace.org/international/press-release/23685/deforestation-meat-production-driving-climate-crisis.
- Renson, Ine. 'De volgende pandemie kan morgen al uitbreken'. De Standaard, 18 april 2020. www.standaard.be, https://www.standaard.be/cnt/dmf20200417_04925401.
- VRT NWS, en Decré Hanne. Wat heeft het coronavirus met de ontbossing van Amazonewoud te maken? Illegale houtkappers en goudzoekers zien kans. 17 april 2020, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/04/17/brazilie-amazone-ontbossing-corona/.