Goethe-exegeten uit een bepaalde hoek stelden dat 'Mehr Licht!' verwees naar wat de beroemde Duitser – zich bevindend op de drempel des doods – aan de andere kant reeds waarnam; volgens hen mochten die twee woorden worden geïnterpreteerd als een zeer laattijdige verklaring van trouw aan het christelijk geloof van de oude heiden die het agnosticisme slechts kort voordien de rug zou hebben toegekeerd.[4]

Het waarheidsgehalte van het verhaal dat betrekking heeft op de omstandigheden rond Goethes overlijden wordt echter hoe langer hoe meer in twijfel getrokken. Vooreerst moet in deze context het woord 'sterfbed' worden verbannen daar de filosoof stierf op de Biedermeier-leunstoel die zich in zijn slaapkabinet bevond. Vervolgens verkondigde hij waarschijnlijk zijn laatste wens heel anders. De betrouwbaarheid van getuigenissen in welk domein ook scoort immers erbarmelijk slecht; dat geldt eveneens wat betreft het weergeven door aanwezigen van de laatste woorden van een stervende. Hoogstwaarschijnlijk heeft koningin Marie-Antoinette (1755-1793) zich tegen Charles-Henri Sanson (1739-1806), de beul die haar enkele ogenblikken later zou onthoofden, niet verontschuldigd met een welgemeende 'Pardonnez-moi, monsieur. Je ne l'ai pas fait exprès' ('Excuseer Meneer, ik deed het niet opzettelijk') nadat zij op zijn voet trapte. Ook die andere onder mijn geliefkoosde laatste woorden, m.n. 'Je behaalt betere resultaten met een vriendelijk woord en een wapen dan alleen maar met een vriendelijk woord', toegeschreven aan gangster Al Capone (1899-1947), zijn ongetwijfeld apocrief. Moet dan zelfs getwijfeld worden aan de plausibiliteit van het fameuze 'Rosebud' uitgesproken door de stervende persmagnaat Charles Foster Kane in de befaamde film Citizen Kane (1941) van Orson Welles (1915-1985)?

'Van Goethe's laatste woorden bestaan alleszins zoveel versies en zoveel interpretaties dat Carl Schüddekopf er in 1907 een hele monografie aan heeft gewijd'.[5] Sommigen poneren dat Goethe in werkelijkheid zijn huisknecht Friedrich Krause de zeer alledaagse en fantasieloze opdracht zou hebben gegeven de luiken van het venster wat verder te openen. [4], [6] Anderen denken dat hij het veel minder verheven 'Mehr nicht!' ('het hoeft niet meer; laat ons ermee stoppen') zou zijn uitgeroepen. Wijlen Kamiel Vandenberghe (1940-1997), gynaecoloog aan de Katholieke Universiteit Leuven, had zich in het debat gemengd en opperde dat Goethe, omringd door een dichte schare aanwezigen, benauwd werd door het luchttekort en 'Mehr Luft!' uitriep. Wij gaan hier nooit uitkomen …

De Encyclopaedia Britannica vermeldt dat Goethe behoorde tot de heel geringe groep 'reuzen van de wereldliteratuur' en dat hij – als 'criticus, journalist, schilder, beheerder van een theater, staatsman, romanschrijver, pedagoog, toneelschrijver, dichter, wetenschapper en natuurfilosoof' [even op adem komen!] – mogelijk de laatste Europeaan was die blijk gaf van even veelzijdige gaven en vaardigheden als de grote figuren uit de Renaissance.[7]

Wat Goethe liggend op zijn Biedermeier-leunstoel verklaarde net voor hij de laatste adem uitblies, maakt eigenlijk niet uit. Die twee woorden, 'Mehr Licht!', zijn de kortste, krachtigste en meest betekenisvolle verwijzing naar de universele waarden van de Verlichting en een doeltreffend tegengif tegen hatelijke slogans zoals 'Heil Hitler!' en 'Sieg Heil!' van nazisympathisanten die in Vlaanderen en elders de bruine pest verspreiden. 'Mehr Licht' behoort tot het patrimonium van het humanisme.

[1] https://dicionario.priberam.org/mehr%20licht  
[2] https://www.nationalgeographic.com.au/science/this-is-what-happens-30-seconds-before-you-die.aspx 
[3] https://www.tetro.fr/fr/plus-a/production/licht-mehr-licht-guillaume-marmin  
[4] Peter Nissen. Troost elkaar met deze woorden. trouw.nl 05 12 1998. https://www.trouw.nl/nieuws/troost-elkaar-met-deze-woorden~bcb9fdfc
[5] Carl Schüddekopf, Goethes Tod : Dokumente und Berichte der Zeitgenossen. Leipzig: Insel 1907.
[6] https://www.phrases.org.uk/quotes/last-words/goethe.html  
[7] Encyclopaedia Britannica, Micropaedia, 15th edition, vol. IV. Chicago: Encyclopaedia Britannica 1973-1974, p. 600