26 februari 2019
De eruditie van Etienne Vermeersch – een anekdote
Er zullen wel ontzettend veel mensen ooit getuige geweest zijn van de verbluffende scherpzinnigheid en eruditie van wijlen professor Vermeersch. Ikzelf kende hem niet persoonlijk, had als wetenschapper nooit les van hem gehad, woonde wel talrijke voordrachten van hem bij en het is een paar keren gebeurd dat wij elkaar de hand drukten, maar ik zal een van de honderden mensen zijn die hij ooit wel eens gezien had – dat heeft ook geen belang.
Wat ik met hem meemaakte, vormt echter een anekdote die hem kenmerkt.
Zes jaar geleden (om precies te zijn: van 25 januari tot 13 februari 2013) organiseerde ik een tweetalige tentoonstelling met als (lange) titel La freccia del tempo attraverso la ragnatela dello spazio – De pijl van de tijd door het rag van de ruimte, met schilderijen van de Italiaanse kunstenaar Saverio Riganò, die ik had leren kennen, en de emeritus-professor astrofysica Bert De Loore van de VUB, beiden mijn goede vrienden. Fascinatie voor alle kosmisch gebeuren is kenmerkend zowel voor de uit Sicilië afkomstige, maar in de Italiaanse Marken (Le Marche) wonende en werkende kunstenaar Riganò, als voor Bert De Loore (overleden op 91-jarige leeftijd op 6 februari 2019, die velen zich zullen herinneren als inrichter van de tentoonstellingen De Spiraal van het Leven en De Spiraal van de Kennis uit resp. 1984 en 1988, alsook als kunstenaar en 'uitvinder' van de vaak humoristische 'senzaquarellen' – 'aquarellen senza acqua', gemaakt op de computer.
Deze expositie kwam tot stand dankzij de bereidwilligheid en inzet van Eva Van Tulden, Jacinta De Roeck en medewerkers en vond plaats in het Karel Cuypershuis, de toenmalige zetel van het Humanistisch Verbond. De memorabele vernissage ging gepaard met een openingsreceptie, verzorgd door mijn Italiaanse vrienden van het Agriturismo uit Le Marche, met typische natjes en droogjes, en een toespraak door prof. Ernest Van Buynder en mijzelf voor een 150-tal genodigden.
Vanzelfsprekend moest ik tijdens de openingsuren aanwezig zijn of werd ik vervangen door goede vriendin Hélène Loos, eveneens lid van HVV, die vlakbij woonde en hielp bij o.a. de verkoop van catalogussen.
Ik zal nooit vergeten wat er op een zaterdagochtend gebeurde. Er vond in een belendend zaaltje, een paar treden hoger, een vergadering plaats waarop bedisseld werd aan wie het volgende jaar de Prijs Vrijzinnig Humanisme toegekend zou worden (het werd Marleen Temmerman, die later op dat jaar gehuldigd werd in BOZAR).
Vóór de vergadering kwamen een voor een de deelnemers aan die vergadering binnen en sommigen van hen namen de moeite om even een rondgang door de tentoonstelling te maken. De reünie duurde tot iets voor 13 uur en toen kwamen de genodigden uit het zaaltje om ergens te gaan eten of gewoon naar huis te gaan. Een van die mensen was Etienne Vermeersch. Ik had hem ook bij het binnenkomen gezien en hij had vluchtig gegroet, mij met wat aarzeling bemonsterend, alsof hij niet begreep wat ik daar stond te doen.
Het volgende speelde zich af: hij kwam naar mij toe, gaf een hand en ik vertelde hem in het kort waarover de expositie ging. Dan begaf Vermeersch zich naar de panelen en liep langs de eerste doeken van Saverio Riganò. De kunstenaar had een deel van de tentoonstelling gewijd aan zijn meest recente werken over Dante's Divina Commedia. Voor een van die werken bleef Vermeersch plots staan: een grijs-zwart doek waarop Riganò de poort tot de hel had afgebeeld en de tekst van Dante had geschreven: per me si va nella città dolente / per me si va nell'etterno dolore / per me si va tra la perduta gente (vrij vertaald: door mij gaat men in de stad der smarten / door mij gaat men in het eindeloze lijden / door mij gaat men te midden van de verdoemden).
Etienne Vermeersch bekeek aandachtig de tekst en zei streng: "Er staat een fout op!" Ik dacht meteen dat hij doelde op het woord 'etterno' (eeuwig), dat in het moderne Italiaans 'eterno' – met één 't' geschreven wordt. Maar dat wist Vermeersch blijkbaar wel ... Waarover had hij het dan? Zoals iedereen weet, was zijn manier van praten heftig, nadrukkelijk en belerend. Hij wees naar de tekst en zei kordaat: "Het is niet 'nella città' maar 'ne la città', zonder dubbele 'l' en in twee woorden!!!"
Ik stond er wat bedremmeld bij. Maar dat was niet alles, nog voor ik een woord kon uitbrengen, reciteerde hij uit het hoofd de daaropvolgende verzen (die niet op het schilderij stonden). Hij herhaalde nog eens zijn correctie, nog nadrukkelijker, en ik even had ik – wat wel meer mensen overkwam – de indruk dat hij boos was en dat de (op dat moment niet aanwezige) kunstenaar voor hem een nul had gekregen ...
Ik stond waarlijk paf! Zonder verder noch de tentoonstelling, noch mij één blik te gunnen, verliet hij de expositie, onderwijl de verdere tekst van de Canto terzo (Derde zang) van de Goddelijke Komedie opzeggend ...
Eenieder die hem van ver of nabij gekend heeft, zal dit beamen: het was Vermeersch ten voeten uit! Je moet het maar doen, zomaar totaal onvoorbereid een twintigtal verzen van Dante Alighieri opzeggen ... Onnodig toe te geven dat hij gelijk had: ik keek het later uit nieuwsgierigheid na en zag dat in de originele tekst van Dante Alighieri de bewuste versregels inderdaad geschreven staan als "per me si va ne la città dolente / per me si va ne l'etterno dolore ..." Wie zou er eigenlijk aan getwijfeld hebben?
De episode voltrok zich heel snel, als wilde hij er gauw komaf mee maken ... De rest van de expositie gunde hij geen blik meer. Wou hij de andere personen nog inhalen? Had hij honger? Moest hij meteen terug naar Gent? Ik zal het nooit weten. Zeker is dat de man een fabelachtig geheugen en dito kennis had! Het is een episode die mij ook nu nog met verstomming slaat. Ik heb de oude Saverio, de kunstenaar die het aangedurfd had een vers uit de Divina Commedia niet exact weer te geven, maar niets gezegd over die fout.
Nog voor hij de uitgang bereikt had, een tiental meter verder, was Vermeersch bezig een stuk van de Divina Commedia af te dreunen, wie weet hoe lang nog! Later woonde ik nog een paar voordrachten van of panelgesprekken met hem bij, maar dan had hij het weer over andere dingen.
(Foto Etienne Vermeersch © Johan Swinnen)
Meer van Walter Simons
(Foto Etienne Vermeersch © Johan Swinnen)