5 januari 2023
Romantisch verlangen
Aangeboren nostalgie
De film Zillion tilde het begrip romantiek naar een hoger niveau. Met name veertigers en vijftigers dompelden zich onder in een bad vol nostalgie, waarvan het schuim hen een waas voor de ogen en een ruis in de oren bezorgde. Die prachtige tijden, zo redeneren ze, zijn voor altijd voorbij. En wát voor een tijden waren dat! Tijden zonder regels, tijden van alles-kan-en-alles-mag, tijden zonder woke, tijden zonder al die restricties, die tegenwoordig het bestaan van die eertijds zo vrije veertigers en vijftigers domineren!
Wat de bril van de romantiek voornamelijk verdoezelt, is de werkelijkheid. Die was in de glorious nineties immers net zo reëel als die van alle decennia en tijdsperiodes daarvoor en daarna. Met al hun goede en slechte gebeurtenissen, vreugdes en pijnen.
Maar de bril van de romantiek zit zo heerlijk op de neus. Hij doet menigeen zich geborgen voelen in een verleden dat het leven betekenis geeft. Met behulp van dat verbogen verleden weet de mens van middelbare en oudere leeftijd zich verzekerd van een soort status van ancien. Als veteraan uit die knotsgekke jaren waarin alles kon en waar hij zichzelf doorheen geleefd heeft, kan hij plaatsnemen in zijn burcht vol doorwinterde medeveteranen. Het uitwisselen van heldhaftige verhalen over die prachtige jaren, waarin ze met hun getunede wagen, stijf van de drugs en aan veel te hoge snelheid over de wegen scheurden, van discotheek naar discotheek racend, om daar gedrogeerde grieten binnen te doen (in die golden years was dat woke gepamper over seksueel grensoverschrijdend gedrag nog niet aan de orde), doet het beeld dat ze van zichzelf hebben, baden in een waas van heroïek.
Het is zoals met de jeugd, ook die was vroeger beter. En niet enkel de jeugd was beter. Ook de vakanties en de opvoeding door de ouders en de seizoenen en de muziek enzovoort enzoverder waren veel beter. Die wonderjaren schijnen in de beleving van de nostalgische ouderling een soort van idyllisch Walhalla te zijn geweest.
_Paradise lost
Dat paradijs van vroeger blijkt er een geweest te zijn waarin de paradoxen niet van de lucht waren. Ouders leken bijvoorbeeld enerzijds hun kinderen bijzonder goed op te voeden, door ze pedagogisch te tikken dat het een lieve lust was, anderzijds trokken diezelfde goed opgevoede jongeren, eens ze achttien waren, recht naar de Zillion, om daar dagenlang te feesten, zich vol te proppen met drugs en zich te laven aan de bronnen van een ongebreideld hedonisme, verpersoonlijkt door Frank Verstraeten. Kaarsen werden gestoken op plaatsen waar de zon niet scheen, knokpartijen waren vreugdedansjes en leerkrachten die hun leerlingen pandoeringen gaven waren geweldige leermeesters.
Restricties waren er niet, in die heerlijke tijd van melk en honing. Eenieder kon datgene uitspoken wat het daglicht niet mocht zien. En geen haan die ernaar kraaide! Blote vrouwen, seks op het podium, of op de motorkap van de wagen terwijl toeschouwers juichend en feestend toekeken, en zinderend van de xtc-pillen uitgaan van vrijdag tot maandag, zonder te hoeven slapen: het was dagelijkse kost.
Het lijkt wel een sprookje.
En dat is het ook.
_We didn't start the fire
Want ik meen mij te herinneren dat die golden nineties tevens het tijdperk waren van de portieroorlog, nota bene in Antwerpen. Op een of andere manier schijnt dat uit het geheugen van de geharde uitgaanders uit die periode te zijn weggevaagd. En mocht er dan toch al eens een mes getrokken zijn, of een kogel afgevuurd, of een vuistslag uitgedeeld, dan behoorde dat tot de normaalste zaak ter wereld en paste het binnen de ridderlijke afspraken die de heren-krijgers uit die tijd met elkaar maakten daarrond. (Tegenwoordig zijn messteken, kogels en vuistslagen weinig meer dan een uiting van de teloorgang van die ridderlijke codes van weleer en een bewijs van de watjessamenleving.)
Maar afrekeningen binnen de wereld van de portiers waren niet het enige dat toen plaatsvond. De jaren negentig vormden het decor waarin ook Jeffrey Dahmer en Marc Dutroux werden gearresteerd. Om van de dioxinecrisis, de oorlogen in de Balkan en Koeweit en Tsjetsjenië en Rwanda enzovoort enzoverder te zwijgen.
Dan moet de periode vóór de jaren negentig toch voorzeker wel heerlijk zijn geweest?
Op bepaalde vlakken zeker wel. Op ander vlakken viel dat nogal tegen. Vraag maar aan de omwonenden van Tsjernobyl, aan de ex-mijnwerkers in Groot-Brittannië, aan de mensen in de wachtrij voor de voedselbedeling in de Sovjet-Unie, aan de slachtoffers van de oorlog tussen Iran en Irak, aan de families van de slachtoffers van de Bende van Nijvel, het Heizeldrama enzovoort enzoverder.
De jaren zeventig dan?
Deels wel ja. Maar ook dat dient genuanceerd. Wat dacht je van de aanslagen van de Rote Armee Fraktion, Pol Pot in Cambodja, Freddy Horion, de doorbraak van Willy Sommers enzovoort enzoverder?
En de jaren zes … ?
Varkensbaai, Kennedy, Vietnam, Zesdaagse Oorlog enzovoort enzoverder.
Vij …?
Korea, Goelag …
Oké. We stoppen hier. De jaren veertig hoeven niet vermeld.
Wellicht vonden soortgelijke conversaties tussen mensen van middelbare en oudere leeftijd ook plaats ten tijde van pakweg de Belgische revolutie in 1830. Dan vertelden de veteranen van de Franse oorlogen, gezeten rond het haardvuur, elkaar over hoe zij met enkel een aan flarden geschoten sjako en laarzen zonder zool van Borodino naar Moskou marcheerden in een buitentemperatuur die niet hoger kwam dan vijftig graden onder nul. Hun militaire plunje mocht dan naar de gallemiezen zijn, hun trots had hen niet verlaten! 'En kijk nu die gepamperde jongelui', hoor je ze zo brallen, 'met hun opera en hun pardessus en hun lage schoenen. De vervrouwelijking van de samenleving!'
_Is de romantiek vermassacreren humanistisch?
Men begrijpt het plaatje. De vraag kan worden gesteld waarom deze bijna pessimistisch klinkende tirade nodig is. Is een vleugje romantiek dan geen antidotum tegen de verzuring?
Integendeel. Het romantiseren van een verleden dat niet altijd zo romantisch was, leidt net tot verzuring. Het doet uitschijnen dat de hedendaagse tijd altijd moet onderdoen voor de tijd van toen. Dat mag dan hier en daar deels zo zijn, het neemt niet weg dat een radicale kijk op verleden en heden meer kwaad doet dan goed. Omdat de drijvende kracht achter elke populistische opstoot voor een heel groot deel gebaseerd is op dergelijke romantiek. Te linker- en te rechterzijde beroepen vertegenwoordigers van een deel van het volk zich op nostalgische beelden, die de realiteit geweld aandoen. Het behoort tot de menselijke conditie om zich te vergenoegen in een verleden dat nooit bestaan heeft. Althans niet op de manier waarop dat herinnerd wordt. Dat weten ook de verkopers van het romantische verlangen. Ze teren op die menselijke neiging, die hunkering naar geborgenheid die eenieder eigen is.
Om het met behulp van hedendaagse terminologie te zeggen: de romantische beeldvorming rond het verleden is nepnieuws. Populisten verkopen nepnieuws. En de reden waarom nepnieuws zo gretig afnemers vindt, is te vinden in de hierboven genoemde hang naar romantiek. Of het nu gaat om religieuze verhalen, of politieke verhalen, of economische verhalen, mensen laten zich snel verleiden.
Romantiek eindigt altijd in drama.
Meer van Jeroen Follens