4 oktober 2022
Over homo's en de Kerk (deel 1)
Er wordt gemengd gereageerd op een bericht van de Katholieke Kerk. Daarin hebben de Vlaamse bisschoppen het over de oprichting van een aanspreekpunt voor niet-heteroseksuele gelovigen en het zegenen van holebikoppels. Volgens Wietse Wiels zijn zowel goed- als afkeuring van deze beslissing niet erg zinvol. Het lijkt hem beter de standpunten van de Kerk in onze contreien gewoon te laten voor wat ze zijn.
_Berichtgeving en reacties
Recent communiceerden de Vlaamse bisschoppen over de oprichting van een aanspreekpunt voor gelovige holebi's. Even voor de volledigheid: ik maak hier geen statement tegen het letterwoord LGBT(QIA+ etc.), maar vind het gebruik daarvan in een tekst niet erg vlot. Het zou me bovendien verbazen dat de kerkvoogden zich verdiept hebben in iets anders dan de relaties tussen twee personen van hetzelfde geslacht. Willy Bombeek, coördinator van het nieuwe steunpunt, liet in de pers optekenen dat de Vlaamse Kerk hiermee wil tonen dat 'holebi's welkom zijn zoals ze zijn en dat ze oké zijn zoals ze zijn'. Het nieuws haalde uitgebreid de internationale pers.
Daarnaast openen de kerkvoogden opnieuw de deur voor het zogenaamde zegenen van de relatie tussen twee mannen of twee vrouwen. Een relatie wordt via die zegening 'ten overstaande van God gezegend'. Een kerkelijk huwelijk blijft niet mogelijk. Dat staat nu eenmaal gedefinieerd als een verbond tussen man en vrouw. Bovendien zou het de relaties met Rome naar alle waarschijnlijkheid al te zwaar torpederen. In maart 2021 werden eerdere pogingen immers al door het Vaticaan geblokkeerd.
Door heel wat gelovigen, hetero of homo, werd positief op het nieuws gereageerd. Een aantal denkers uit de katholieke zuil reageerden publiek dat ze de beslissing toejuichen. Zo wordt volgens hen officieel gemaakt wat vaak toch al heimelijk gebeurde. Ook burgers uit andere tradities tonen zich positief. Zij het vaak wat voorzichtiger – 'eindelijk'. Opiniemakers onderstrepen daarnaast in welke mate de Vlaamse Kerk zich hier kwetsbaar opstelt ten overstaan van de centrale autoriteiten. Ze verwijzen daarbij bijvoorbeeld naar het conflict over euthanasie tussen de Broeders van Liefde en het Vaticaan.
Maar er wordt ook strenger gereageerd. Belangenorganisaties zoals Çavaria benadrukken dat er nog steeds geen sprake is van gelijkwaardigheid voor holebi's. Ook commentarensecties op de sociale media liegen er niet om: 'te weinig en te laat!'. Die reacties komen vaak van mensen met een vrijzinnige achtergrond. Maar zeker niet altijd. Ook gelovigen met een lange pastorale staat van dienst reageren soms verslagen of boos. Zij geven aan al zo veel werk te hebben verzet over dit soort thema's. Herinneren we ons dat zelfs bisschop Bonny van Antwerpen vorig jaar nog 'boos en beschaamd' was over een standpunt van het Vaticaan. Naast de holebikwestie wordt in meer progressieve Vlaamse katholieke kringen immers al een tijd geijverd voor pakweg de openstelling van het priesterschap voor vrouwen of gehuwde priesters.
_Aanspreekpunt en verwelkoming
Het is niet de bedoeling van dit stuk om mijn persoonlijke standpunt over de kwestie uitgebreid uit de doeken te doen. Liever wil ik de publiek beschikbare argumenten samen met de lezer onder de loep nemen. Die mag dan vooral zelf een oordeel vellen.
Allereerst kunnen we ons de vraag stellen in welke mate de term 'baanbrekend', die meneer Bombeek in de pers hanteerde, aan de orde is. Om dat woord in een van de meest ethisch progressieve regio's ter wereld te gebruiken over een standpunt dat bij de grote meerderheid van de bevolking al lang de normaalste zaak ter wereld is, is minstens merkwaardig te noemen. Voor alle duidelijkheid: ik besef zeer goed hoeveel homofobie er ook bij ons nog bestaat. Maar om het wat knullige 'oké zijn' van homoseksualiteit eind 2022 als ethische revolutie te presenteren, dat lijkt me toch wat enthousiast.
Een ander punt is de verwelkoming van holebi's als persoon. In zekere zin is dat helemaal niets nieuws. Zondaars zijn in principe altijd welkom geweest. Dat woord klinkt misschien wat heftig. Daarom wil ik alvast benadrukken dat, volgens de katholieke leer, alle mensen zondaars zijn. Zie in de bijbel bijvoorbeeld Jes. 64:6., Pred. 7:20, Rom. 3:23, 1 Joh.1:8, en talloze andere passages. Paus Franciscus himself merkte recent nog op dat de kerken zonder zondaars behoorlijk leeg zouden zijn. Niet voor niets is een van de oudste christelijke gebeden het Kyrie: Κύριε ἐλέησον. In het Nederlands wordt dat: 'Heer, ontferm U'. Die vertaling is wat misleidend. 'Heb genade' zou beter zijn. Zie bijvoorbeeld in andere talen: have mercy, prends pitié, pietá, erbarme dich enzovoort. In sommige versies wordt dan ook ' … over mij, een zondaar' aan het gebed toegevoegd om die boodschap duidelijker te maken. Hoewel er na tweeduizend jaar een vrijwel eindeloze verzameling aan bijkomende godsdienstige regeltjes en tradities ontstond, blijft deze gedachte nog steeds de absolute kern van vrijwel alle christelijke tradities. Jezus stierf voor onze zonden, en wie in Hem gelooft wordt van de zonde verlost en zal voor eeuwig leven. In hoofdstuk 15 van de eerste brief aan de Korintiërs vinden we deze boodschap al terug. Paulus citeert in deze tekst, die hij rond het jaar 50 van onze jaartelling schreef, een vermoedelijk nog oudere geloofsbelijdenis. Die komt dus al bijna in de buurt van het leven van Jezus zelf.
Zonder al te diep in het theologische moeras te verdwalen, kunnen we dus vaststellen dat de aanvaarding van zondaars – die we immers allemaal op onze eigen manier zijn – helemaal geen nieuw idee van de Kerk is. Uiteraard gebeurt een echte verlossing enkel mits bijkomende uitvoering van een hele collectie andere handelingen zoals de biecht, boetedoening, en enkele andere sacramenten. De deur naar het koninkrijk Gods schijnt immers nogal smal te zijn (Luc. 13:24). Dat de Kerk en haar gelovigen zich in het verleden niet altijd aan hun eigen leer gehouden hebben, is niet mijn schuld.
Moesten we het snedig willen formuleren, zouden we de verkondigde aanvaarding van gelovige holebi's als jezuïetenstreek kunnen bestempelen.
_Zegeningen
Over het zegenen van koppels kunnen we ook enkele zaken opmerken. Het is natuurlijk niet mijn bedoeling om de menselijke nood aan rituelen belachelijk te maken. Ik kan me perfect verplaatsen in de wens van een homokoppel om hun liefde ook op een spirituele of godsdienstige wijze te vieren. Toch kan ik niet nalaten even in herinnering te brengen wat zo'n zegening precies inhoudt.
Zoals gezegd is met name in het katholieke christendom door de eeuwen heen een gigantische hoeveelheid rituelen ontstaan. Vaak gebeurde dat in symbiose met allerlei vormen van volksdevotie en oudere tradities. De zegeningen zijn daarvan een bekend en belangrijk onderdeel. Ze worden ingezet voor verschillende doelen: het stimuleren van vrome gevoelens, het uitdrijven van of beschermen tegen duivels, het behouden van een goede gezondheid enzovoort.
Door nu ook publiek aan te kondigen koppels van hetzelfde geslacht te zullen zegenen, aanvaardt de Vlaamse Kerk onze medeburgers inderdaad als het beschermen waard. De holebi's vervoegen zich zo bij de zegeningen van koningen en keizers, schilderijen en standbeelden, relieken en kledingstukken, palmtakken en as, kruispunten en treinsporen, water en wijn, trekpaarden en koersduiven, Harley-Davidsons en Kalasjnikovs, en vele anderen. Tsja. Een huwelijk blijft, zo citeren de bisschoppen moeizaam het Roomse standpunt, nu eenmaal per definitie een (onbreekbare!) eenheid tussen man en vrouw.
Moesten we het snedig willen formuleren, zouden we die verkondigde zegening van holebikoppels als tsjevenstreek kunnen bestempelen.
(wordt vervolgd – in deel 2 verkennen we de wortels van het rooms-katholicisme en haar kijk op seksualiteit)
Meer van Wietse Wiels