3 oktober 2022
Zwedens zwarte zondag
Op 11 september hield Zweden nationale, regionale en gemeentelijke verkiezingen. Het land waar socialisme sinds mensenheugenis tot het DNA behoort, heeft nu massaal voor extreemrechts gestemd. Zweden maakt een historisch politiek breekpunt mee. Hoe het na deze zwarte zondag (op 11 september dan nog!) verder moet, mag Ulf of Magdalena weten.
Sinds WO II wordt Zweden meestal door socialistische regeringen bestuurd (S). Vandaag roert Magdalena Andersson (S) in de potten, als eerste vrouwelijke premier. Dat diepgewortelde socialisme heeft decennia garant gestaan voor een land met hoge welvaart, uitgebreide sociale voorzieningen, een breed vangnet en een open, tolerante maatschappij. Het Zweedse model kent globaal amper zijn gelijke.
Maar op 11 september 2022 beefde de Zweedse bodem. Voor het eerst sinds decennia zijn de Moderaterna (M, een centrumrechtse partij) níét langer de tweede grootste partij, na de Socialdemokraterna (S). Dé partij die als een komeet naar boven is geschoten, en nu iets meer dan 20% van alle stemmen haalt is Sverige Demokraterna (SD). SD is een radicaalrechtse partij met bijzonder ongezouten meningen over migratie, én een aantal topfiguren met onverdoezelde nazistische sympathieën. Hun campagne doet denken aan de Vlaams Belang-bokshandschoenen van weleer. De topman van de Moderaterna, Ulf Kristersson, is nu aan zet en gaat een regering in het zadel helpen waarin – naast enkele andere rechtse en centrumrechtse partijen – ook Sverige Demokraterna (onder leiding van Jimmie Åkesson) zal zetelen. Die regering zou in het parlement op een meerderheid van amper 3 zetels kunnen rekenen.
Wie dacht dat het zo sociale Zweden immuun was voor de opkomst van extreemrechts, is eraan voor de moeite. Het land waar iedereen een auto kan kopen, een huis kan huren of kopen, waar iedereen gezondheidszorg krijgt en ouders maanden aan een stuk voor de kinderen mogen zorgen: hoe kan zo'n land zo'n haarspeldbocht naar rechts nemen? Op het platteland, waar amper inwijkelingen wonen, is de blanke, blonde Bertil bang voor de niet-Europeaan die hier al jarenlang welkom is.
Is dit alles het gevolg van een slap praatbeleid? Onderhandelen, discussiëren, praten, uitstellen, en nog eens praten: het heeft niet meteen tot een krachtdadig beleid geleid, met antwoorden op prangende topics als inflatie, stijgende criminaliteit, dure elektriciteit, wachtlijsten in de gezondheidszorg. Hebben zachte socialistische heelmeesters maatschappelijk stinkende wonden gemaakt? De bevolking verliest in elk geval haar geloof in de politiek.
Het klinkt allemaal als een Belgische déjà vu. Zullen de Zweden extreemrechts mee in het regeringsbad nemen? Heeft SD überhaupt voldoende politiek talent in huis om het land te besturen? Of zorgt algemene verontwaardiging voor een uitsluiting van het donkerbruine politieke canaille? En wordt SD op die manier – zoals bij Vlaams Belang gebeurde – alleen maar slapend rijk? Anderzijds: is democratie niet bedrieglijk eenvoudig? Laat de grootste partijen (M en SD) regeren? Want dat is wat de mensen vragen?
Zweden is een ander land geworden, op één dag tijd. Het zo geroemde, gelauwerde, geprezen Zweedse model ligt op intensive care. De hele bevolking hapt naar adem. Wie zal ons reanimeren?
(Dit artikel verscheen eerder in de krant De Tijd, 21 september 2022. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Lees hier Eureka Europa #4: Zwedens zwarte zondag, de vierde aflevering van Lukas De Vos' Eureka Europa-reeks.
Meer van Aart De Zitter